Wies Ubags, serie over Brazilië, Trouw, december 2019.

Trouw is op 1 december begonnen met een interessante serie over  'de lokale effecten van economische ontwikkeling'. Ik behandel de serie hier in één blog. De eerste aflevering heeft als titel: 

I.
Het wilde westen ligt midden in de Amazone.

De Amazone geldt als een beschermd natuurgebied van onschatbare waarde, maar tegelijkertijd is het een wingewest voor het internationale bedrijfsleven. In het hart van het regenwoud ligt de stad Itaituba.

Itaituba leeft van origine van de vee- en sojahandel, maar is groot geworden door de zoektocht naar goud. (Beeld AFP)

Schrijfster van de serie is Wies Ubags:  een Nederlandse journalist die vanuit Brazilië verslag doet voor onder andere ANP, OneWorld, Wordt Vervolgd en FNV Mondiaal.

Het gebied op de kaart. (beeld Louman & Friso)

Goudshops zijn nooit ver weg in Itaituba. 

(Foto Hollandse Hoogte / dpa Picture-Alliance HH)

De oorspronkelijke bewoners van dit gebied waren vissers en jagers. Maar de tijd heeft er heel wat veranderd. In Itaituba draait het tegenwoordig om om goud, vlees en fokstieren. 

Het stadje ligt middenin het regenwoud, maar in Itaituba zelf is dat niet goed te zien. Alleen aan de overkant van de rivier de Tapajos is het groen; verder wordt het uitzicht gedomineerd door enorme installaties van de overslaghavens van de grote voedingsconcerns die soja dwars door het oerwoud naar de havens aan de Atlantische Oceaan transporteren. 

Rio Tapajos, Port of Miritituba, transport route voor de export van soja.  

 Foto ID: FX71W7

Itaituba telt zo'n 100.00 inwoners; het bestaat uit 'vooral cement', weinig groen, en er loopt een open riool door de stad. Het wordt bevolkt door 'zwijgzame, buikige mannen' en vrouwen 'in strakke jurkjes geperst.' Er is een vakbond, Sipri, voor veehouders.

Vakbondslogo

Die zijn er voor de vleesindustrie en de fokstieren. Er worden rodeoshows gehouden. Er zijn gelukszoekers afgekomen op de kansen in de agrosector.

De ligging van Itaitubo is strategisch, en de infrastructuur is verbeterd, hetgeen direct en indirect werk opleverde.

In het verleden werd er handmatig naar goud gezocht ; dat maakte Itaitubo groot. Tegenwoordig gaan de goudzoekers met een vliegtuigje het oerwoud in, en gebruiken ze grote graafmachines. Ze opereren illegaal veelal: hebben geen milieuvergunning, of pikken inheems-beschermd gebied in. 

Het gemeenteraadslid Luiz Eduard Sadecke wil circa 500 illegale goudzoekers legaliseren (!), president Bolsanaro is vóór. Belasting op goudzoeken is goed voor de staatskas.

Foto Reuters; dit is niet in Brazilië, maar in Peru. Te zien is de verwoesting door de artisanala mijnbouw. (Van DEZE SITE. Uitleg: Artisanale mijnbouwers sporen het regenwoud af op zoek naar goudschilfers. "We praten hier dus niet over gigantische goudaders. (...) Er is wel genoeg goud in dit landschap om geld te verdienen in een economie die sputtert. Maar je moet er wel eerst een gigantisch gebied voor verwoesten."

De burgemeester van Itaitubo, Climaco, is veroordeeld wegens illegale houthandel en ontbossing. Ook had hij een brug voor de goudzoekers willen laten aanleggen, gelukkig hield de politie dat tegen. 

De schade aan de natuur vanwege het goudzoeken is enorm: door de grote graafmachines, maar ook door het kwik die wordt gebruikt bij de winning, en dat in de rivier terechtkomt. 

Het maakt het water ongeschikt voor visserij, dus het treft de oorspronkelijke bewoners. Die zijn overigens verdeeld, een deel van hen eist gewoon een deel van de opbrengst van het goud.

II. 'Onze rivier is overgenomen door de soja.' 
Dit artikel in de Trouw van 6 december 2019 gaat over het verdwijnen van de visserij. Aan het woord is Francisco Oliveira, een arme visser. Hij zag zijn beroep steeds zwaarder worden.

Francisco Oliveira van de visserskolonie in Itaituba. Beeld wies ubags

Oorspronkelijk komt hij uit Tucuruí, meer naar het oosten in de provincie Pará. 

Itaituba Beeld  Wies Ubags

Hij werd uit Tucuruí verdreven door de waterkrachtcentrale die daar gebouwd werd. De rivier stond bijna droog, maar als de centrale water loosde, kwam er een enorme hoeveelheid water vrij. Dat overleeft de vis niet.

Aan de Tapajos ligt de haven van Miritituba, Itaituba. Foto AFP

Nu vist hij dan in de rivier de Tapajos, maar daar wordt de rivier gedomineerd door de haven (aan de overkant van de rivier), met de enorme sojaschepen. Als het waait, komt er fijnstof vrij, met giftige stoffen van het landbouwgif. Zowel vissen als vissers lijden daaronder. 

Waterkrachtcentrale  Tucuruí.

Sojaverbouw in Brazilië; foto van L'HUMANITÉ.

Een schip met 60.000 tonnen soja aan boord bereikt Bretagne; land van herkomst: Brazilië. Greenpeace protesteert. Juni 2019. Le Figaro, foto ORLANDO KISSNER / AFP

Tucuruí is de op een na grootste waterkrachtcentrale in Brazilië. Hierboven een kaartje van RESEARCH-GATE, over de impact van bodemerosie e.d. door de centrale. 

Francisco Oliveira zegt, dat bodemerosie in Itaituba niet het grootste probleem is, omdat de mensen altijd al gewend waren de grond opnieuw te gebruiken, in plaats van te ontbossen. Het probleem is dat de nieuwkomers alle ruimte innemen, en het milieu verpesten. 

Als visser kan hij niet naar een andere plek, omdat de overheid het land verdeeld heeft onder de vissers. 'Wij zijn hier Z56.'

Ze konden altijd prima leven van de visvangst, tot de komst van de agro-business. Die walsten met geweld alles opzij, de overheid ondersteunde hen. 

Werkgelegenheid werd met alle nieuwigheid (bouw van de dam, van de havens) niet geschapen. Alleen tijdelijk: bij het aanleggen van de projekten. 'Ontwikkeling gaat ten koste van iets, de arme betaalt.'

III. Hoe kleine boeren rond de Amazone-haven moeten vechten voor het behoud van hun land

Manoel Edivaldo, voorheen kleine boer, thans vakbondsvoorzitter voor kleine boeren en arbeiders. 

Bij Santarém is een nieuwe weg aangelegd voor de sojateelt, ten koste van het bos. Beeld Getty Images

Haven van Manaus, in het Amazonegebied in Brazilië

Milieucampagne-organisatie Mighty Earth riep in juli van dit jaar Cargill uit tot 'Het Slechtste bedrijf ter wereld'. Zie: MIGHTY EARTH. Deze 'prijs' kreeg het bedrijf vanwege zijn gewetenloze handelspraktijken, vernietiging van het milieu en herhaalde inzet voor het belemmeren van wereldwijde vooruitgang op het gebied van duurzaamheid. 

Het nieuwe rapport van Mighty Earth, “Cargill: Het Slechtste Bedrijf ter Wereld“, documenteert tientallen jaren van slechte daden door het bedrijf en onderstreept de noodzaak van dringende actie.

IV. ‘Als de Munduruku niet vechten en schreeuwen, worden ze in Brazilië niet gehoord’

Indianen van het Munduruku-volk op zoek naar illegale goudmijnen. Beeld Reuters

Dit is Alessandra Korap. Zij vertelt hier over de strijd van haar en haar volk, de Munduruku-Indianen. Bij dit filmpje is een ondertiteling beschikbaar.

Dit filmpje van Alessandra wordt genoemd in het Trouw-interview. Het laat de strijd zien die Alessandra aangaat, haar durf en moed om te vechten voor de rechten van de Indianen. 

Dit filmpje heb ik toegevoegd om te laten zien hoe ook andere Indianen optreden in het Parlement. 

In dit vierde en laatste deel interviewt Wies Ubags Alessandra Korap, een vrouw van het Munduruku-volk. Zij is 36 jaar, en moeder van twee kinderen. Zij heeft haar volk dat in de Amazonebossen woont, tijdelijk verlaten en studeert aan de universiteit van Santarem. Dat zoet zij om de juridische strijd des te beter te kunnen strijden tegen de regering. 

Soms strijdt Alesaandra met verentooi en beschilderd gezicht, soms ziet ze er als een gewone studente uit. Ze is bang in de stad, is er niet thuis, zoals in de bossen waar haar eigenlijke woonplaats is. Er is ook al eens bij haar ingebroken, laptop en usb-sticks zijn gestolen; het gaat haar vijanden dus inderdaad om haar politieke rol. Zij en haar volk verzetten zich tegen goudzoekers, illegale houtkap en de oprukkende soja. 

Er is door de Munduruku met succes gevochten tegen de komst van een waterkrachtcentrale in de Tapajós, de Sao Luiz. Maar een ander volk, het Kayapovolk onder aanvoering van de bekende leider Raoni Metuktire, heeft die strijd verloren. Aan de rivier de Xingu daar is de Belo Montedam een feit.

Belo Monte-dam, waterkrachtcentrale in aanbouw. Ook internationaal zeer omstreden project. 

De Kamaiura's, die in het stroomgebied van de Xingurivier leven, zijn weer andere van de inheemse volksstammen die door de bouw van de Belo Montedam getroffen worden

Er zijn nog drie andere waterkractcentrales gepland.