Dictators in heden en verleden, Koen Vossen, HOVO-studiedag 2019.

Banner HOVO

Docent Koen Vossen; schreef onder meer een boek over Geert Wilders. Eerder volgden wij bij hem een cursus over de Spaanse Burgeroorlog, ook bij de HOVO. 

Het was een leuke studiedag, met een heel rijk onderwerp, Tal van aspecten over het onderwerp kwamen ter sprake, waarvan ik er hier enkele wil noemen. 

Alleerst is het lastig precies te bepalen wat een dictator precies is. Ze zijn er in soorten en maten, en verdeeld over de geschiedenis. 

Een waarvan ik het bestaan niet goed wist, was dictator Bokassa, van Centraal Afrika. Een griezel. 

Jean-Bédel Bokassa leefde van 1921 tot 1996. In 1976 kroonde hij zichzelf tot keizer, geheel naar het ontwerp van Napoleon Bonaparte, met hermelijnen mantel en alles. Bokassa was een gruwelijk heerser, die zelfs mensenvlees at en serveerde. 

Hier een portret van Napoleon, ook met die mantel en alle parafernalia die hij passend vond bij zijn status. François Gérard. Rijksmuseum, Amsterdam. Bonaparte was Keizer der Fransen van 1804-1814.

Voordat ik verder ga met voorbeelden van dictators te geven, geef ik hier de classificatie weer van regeringsvormen van Aristoteles:   

                                            Het schema van Aristoteles

                 Wie regeert?                  Eén persoon              Klein aantal             Groot aantal

                 Algemeen belang         Monarchie                 Aristocratie              Polis

                 Eigenbelang                 Tirannie                     Oligarchie                Democratie

Aristoteles peinzend bij een borstbeeld van Homerus (1653) door Rembrandt van Rijn.

Het schema van Aristoteles is terug te vinden in een artikel van Koen Vossen in het HISTORISCH NIEUWSBLAD.

Plato was overigens (evenmin als Aristoteles zelf) geen voorstander van een democratie, hij geloofde meer in een regeringsvorm waarbij een koning-filosoof aan het roer stond. Het werd ooit in de praktijk gebracht, maar de betreffende vorst bakte er zo weinig van dat hij al snel om zeep geholpen werd. (Dion van Cyracuse, 410-354 voor Christus.)

Dat dictators van alle tijden zijn, laat ik eerst zien aan een aantal voorbeelden uit het verleden: 

Gaius Caesar Augustus Germanicus  12 – 41, postuum bekend als Caligula, was van 37 tot 41 princeps van Rome. Na een hoopvol begin van zijn regering, begon hij zich na een periode van persoonlijke tegenslag meer en meer te gedragen als autocratisch heerser, waarbij hij zijn bevoegdheden onder meer misbruikte om in hoogverraadprocessen talrijke senatoren naar willekeur ter dood te veroordelen en hun bezittingen te confisqueren.

Bij Caligula eindigde het dicatorschap in tirannie. Daarbij misbruikte Caligula en ook bij voorbeeld Nero de macht voor eigen belang, hetgeen ten koste ging van het algemeenbelang. De tiran kenmerkte zich door grootheidswaanzin, wreedheid en destructiedrift

Merovingische vorst fainéant, niksnut. Slaapt in zijn reiswagen getrokken door ossen. 

673-751 tijdperk van de ijdele niksnutten.

Vossen noemt deze mensen 'parasitair, maar ongevaarlijk'; de eigenlijke macht lag niet bij hen. 

Catharina II van Rusland. 1729-1796; tsarina van 1762-1796.

Catharina de Grote wordt gerekend tot de Verlichte despoten, net als Frederikde Grote en Jozef II. Zij voerden wel de ideeën van de Verlichting uit (18e eeuw) maar hielden de macht in handen. 

Willem I, 1772-1843; koning der Nederlanden van 1815-1840

Koning Willem I, vorst sinds 1814 van het Verenigd Koninkrijk. Sinds 1798 was er wel een Grondwet, maar die gaf de koning nog veel ruimte. Willem I wilde zuid en noord verenigen en economie stimuleren (Koning-Koopman). Tijdens zijn bewind zag je onderdrukking van de oppositie en de pers; ook werd een netwerk van informanten opgebouwd. Ook werden tal van geldverslindende projecten zonder controle uitgevoerd. Thorbecke noemde dit bestel: 'een napoleontisch gereglementeerde staat met een constitutionelengevel’

Een stapje verder is dan weer de gekozen dictator, Napoleon III 1848-1870 (gekozen voor vier jaar). 

Echte totalitaire regimes zijn dan weer een 20e eeuws verschijnsel. Vossen geeft de volgende kenmerken:
-Sterk ideologisch geïnspireerd (i.t.t. emotioneel)
-Geen ‘autonome ruimte’ mogelijk: Big Brother is watching
-Geheime politie, propaganda, concentratiekampen.
-Permanente zuiveringen en vervolging
-Permanente mobilisatie, controle en angst
-Persoonsverheerlijking van leider
Archetypes zijn natuurlijk: Hitler, Stalin, en Mao. 

Adolf Hitler,  Derde Rijk vanaf 1937/38

Josef Stalin, Grote Terreur 

Mao Zedong, Culturele Revolutie China

 In de moderne tijd zijn er weer andere classificaties mogelijk
• Absolute monarchie; voorbeelden: Saudi-Arabië, Oman, Golfstaten, Brunei, Marokko, Perzië onder Shah/Ethiopië onder HaileSelassie.
Kenmerken: Familiedynastie heeft monopolie op macht; Historisch-mystieke (religieuze) legitimatie; onderdanen hebben geen rechten maar kunnen om gunsten vragen.
• Theocratie; voorbeeld: Iran, illiberaledemocratie met Ayatollah’sals raad van toezicht
• Één-partij-staat: China, Cuba
• Militaire dictatuur (junta); recentelijk: Egypte; voorheen: Chili, Argentinië, Griekenland (kolonelsbewind.)
• Persoonlijke despotisme: Idi Amin, Bokassa, Ceaucescu. 
• Hybride regime; zie ook illiberale democratie.
Kenmerken: Competitief-autoritair regime; post-democratie, of populistische democratie. De
gekozen heerser regeert als dictator en negeert dikwijls grondwettelijke bepalingen en parlement. Er zijn wel verkiezingen, maar gemanipuleerd. Er is sterke tegenwerking jegens de oppositie; die heeft slechts een beperkte vrijheid van meningsuiting en pers. Wel zijn er betrekkelijk veel autonome ruimtes. Voorbeelden: o.a. Rusland, Venezuela, Maleisië, Singapore, Wit-Rusland , Hongarije (?).

Vladimir Poetin, geboren 1952, de facto aan de macht sinds 2000. 

Vossen besteedde ook aandacht aan de vraag hoe we van dictators afkwamen. Aan de orde kwam bij voorbeeld deze meneer:

Saddam Hoessein, 1937-2006

Bij de omverwerping van het regime van Saddam Hoessein; machthebber van 1973-2003.

Deze zit er helaas nog altijd: Bashar al Assad, geboren 1965; volgde zijn dictatoriale vader op in 2000. Zijn vader Hafiz al Assad had 29 jaar geregeerd als dictator.

Hafiz al Assad, voorganger Bashar al Assad. 

Informatie over vrijheid en democratie wereldwijd is te vinden bij deze instelling:

Vossen besteedde nog apart aandacht aan enekele 20e eeuwse dictators, onder wie Enver Hoxha van Albanië. 

Enver Hoxha, 1908-1985. Over deze Albanese dictator schreef Vossen een artikel in het HISTORISCH NIEUWSBLAD. Uit dat artikel haalde ik het volgende citaat: 

'Op doktersadvies dronk Hoxha dagelijks een glas vers getapt babybloed'. 

Zijn bewind kostte vele mensen het leven. 

Free

Partly Free 

Not Free

Het Freedom House is een waakhond voor vrijheid, democratie en mensenrechten. Van de wereldbevolking is volgens hun becijfering 40% deels vrij (geel), 36% niet vrij (paars) en 24 % vrij. 

De algemene kenmerken van dictaturen zijn:

- Een tendens van aristocratie naar ochlocratie (door gepeupel beheerste samenleving)

- Een tendens van monarchie naar tirannie.

- De logica van machtsbehoud: uit het idee van zelfbescherming van de heerser, 'rationele paranoia';

- Door het ontbreken van neutrale instituties is er veel geweld voor het oplossen van moeilijkheden.      Het recht van de sterkste heerst.

'Power tends to corrupt, and abolute power corrupts absolutely', John Acton, 1887.

John Dalberg-Acton, 1st Baron Acton, 1834-1902. Engels katholiek historicus, politicus en schrijver. "He is perhaps best known for the remark, "Power tends to corrupt, and absolute power corrupts absolutely. Great men are almost always bad men...", which he made in a letter to an Anglican bishop.

Waarom zijn er dictaturen?

Dictaturen ontstaan over het algemeen in landen met een laag welvaartsniveau. meest agrarische samenlevingen, en veel grootgrondbezit. 

Veiligheid en bestaanszekerheid zijn de belangrijkste waarden. 

Autoriteit staat er centraal, het patrimonialisme; er is angst voor pluriformiteit, en er heerst een gebrek aan kennis en scholing.

Een potentiële aanleiding kan zijn bijvoorbeeld de dreiging van een burgeroorlog.

De innerlijke logica van een dictatuur is altijd: machtsbehoud, angst (als middel voor het machtsbehoud), en apathie (een gevolg van het machtsbehoud).

Van dictatuur tot democratie, een conceptueel raamwerk voor bevrijding is een essay over de generieke vraag hoe een dictatuur te vernietigen en de opkomst van een nieuwe te voorkomen. Het boek werd geschreven in 1993 door Gene Sharp (1928-2018), een professor in de politieke wetenschappen aan de Universiteit van Massachusetts . Het boek is in veel landen wereldwijd gepubliceerd en in meer dan 30 talen vertaald. Edities in vele talen worden ook uitgegeven door het Albert Einstein Instituut van Boston, Massachusetts.

Het boek is wereldwijd in omloop gebracht en herhaaldelijk geciteerd als beïnvloedende bewegingen zoals de Arabische lente van 2010-2012.

Sharp geeft Regels voor burgerlijke ongehoorzaamheid:

- Geweld lost niets op - Ga niet onderhandelen - Dictaturen hebben zwakke plekken - Richt je op ‘pragmatische bondgenoten’ regime - Zorg voor publiciteit/zichtbaarheid buitenwereld - Onderhoud snelle, losse contacten via sociale media.

Filmpje over het werk van Gene Sharp; een heel hoopvol filmpje over dit treurige onderwerp.