Ik geef in dit blog niet alleen maar een weerslag van het college: ik volg de structuur ervan, maar heb de informatie hier en daar uitgebreid.
Poster
Een klein overzicht van de expositieruimte.
Rosmalen liet aan de hand van plaatjes zien, hoe de ontwikkeling in Berlijn verliep van 'vrijgevochten bende' tot Welthauptstadt Germania. Het eerste plaatje was dit: 
Berliner Stadschloss, 1920er jaren; afgebroken in 1950 op last van Walter Ulbricht.
Het oorspronkelijke paleis werd in 1442 gebouwd. Het werd later uitgebreid met veel barok, en werd vanaf 1702 tot koninklijk Pruisisch, en vanaf 1871 tot keizerlijk-Duitse residentie. Geldt als hoofdwerk van de Barok, vooral door werken van Andreas Schlüter aan facades en interieur.
Dit plaatje voeg ik zelf toe: de Pruisische koninklijke familie die koning August van Saxen en Polen ontvang in het Stadtschloss, 1729.
Dit Palast kwam van het Stadtschloss in de plaats. Het Palast der Republik. Hierin huisde het parlement van de DDR van 1976 tot 1990. Het werd afgebroken omdat er heel veel asbest in zat. Het voormalige Berliner Schloss werd herbouwd. Het zou in 2019 heropend moeten worden.
Der Palast der Republik 1986, zehn Jahre nach seiner Eröffnung und vier Jahre vor seiner Schließung
'Palast des Zweifels', 2005.
Het projekt 'twijfel' moest de strijd om het gebouw weerspiegelen. De kunstenaar was van mening, dat het niet om het paleis zelf ging, maar om de vraag naar de nationale identiteit. Was Duitsland verenigd, of bestond het nog steeds uit Oost en West? Door de Noor Lars Ø. Ramberg
Het nieuwe (herbouwde) Stadsschloss in aanbouw (augustus 2018).
Terug in de tijd:
Komst nieuwe tijd met de zeppelin, boven Brandenburger Tor.
Grosses Schauspielhaus, Expressionistisch, met 'stalagtieten'.
Zuilen in de foyer.
"The entrance foyer was adorned with fountain-like columns, and led to a cavernous, domed amphitheatre hung with stylised 'stalactites'. This vast grotto was dramatically lit with coloured lights, and even the ceiling was dotted with lightbulbs emulating the night sky's stars."
Hans Poelzig, architect grosses Schauspielhaus; 1869-1936; gebouw was in 1919 ontworpen als markthal, later werd het een theater.
De nationaal-socialisten herbouwden dit prachtige theater naar eigen inzichten. De frivoliteit was weg! Dit gebeurde in 1934, en het heette voortaan „Theater des Volkes“. Fritz Fuß bouwde het om, en bouwde onder andere een Führerloge in.
Artiesteningang Theater des Volkes und Werbung für Kraft durch Freude, ca. 1941.
In 1947 werd het Friedrich-Palast gebouwd op de plek van het oude Grosse Schauspielhaus/Theater des Volkes.
In 2015 werd dit monument onthuld, ter ere van Max Reinhardt, Hans Poelzig and Erik Charell. Reinhardt was visionair impressario en theatereigenaar van de twintiger en dertiger jaren; Poelzig was de invloedrijke architect van het oude Schauspeilhaus, en Charell was de man van de grote revues van die jaren. Hij ontdekte onder anderen Marlene Dietrich.
Plaatje dat past bij de uitdrukking: die Goldenen Jahre in Berlin. Theater, revue, vrolijkheid, maar ook: 'dansen op de vulkaan.' - De hele sfeer is mooi weergegeven in de Duitse serie Berlin-Babylon.
Poster Berlin-Babylon, serie uit 2017.
Cabaret
Charleston
Eldorado: plaats van een cabaret.
Het was ook een tijdlang het domicilie van Klaus und Erika Mann
"Sie waren das damals wohl coolste Geschwisterpaar im europäischen Kulturbetrieb. Klaus und Erika Mann. Intellektuell und komödiantisch, bisexuell oder homosexuell, die eine immer lebensmutig, der andere irgendwann lebensmüde. Die „Mann-Sisters“, sie im November 1905, er genau ein Jahr später zur Welt gekommen."
Toen de nazi's kwamen, ontvluchtten zij de stad.
In 1934 besloot Adolf Hitler dat er geen ruimte was voor moderne kunst in het derde rijk. Kunstenaars werden gedwongen om te stoppen in avant-garde stijl te werken en musea werden geplunderd. Om het volk het morele verval van de moderne kunst te laten zien, organiseerden de nazi’s in 1937 een grote tentoonstelling met ‘entartete’ (ontaarde) kunst. De entartete kunst tentoonstelling was de meest bezochte moderne kunsttentoonstelling ooit, maar leidde ook tot de vernieling van duizenden kunstwerken. De Entartete Kunst, 1937, expositie vond plaats in München. Zie DEZE SITE.
In 1934 besloot Adolf Hitler dat er geen ruimte was voor moderne kunst in het derde rijk. Kunstenaars werden gedwongen om te stoppen in avant-garde stijl te werken en musea werden geplunderd. Om het volk het morele verval van de moderne kunst te laten zien, organiseerden de nazi’s in 1937 een grote tentoonstelling met ‘entartete’ (ontaarde) kunst. De entartete kunst tentoonstelling was de meest bezochte moderne kunsttentoonstelling ooit, maar leidde ook tot de vernieling van duizenden kunstwerken. De Entartete Kunst, 1937, expositie vond plaats in München. Zie DEZE SITE.
De catalogus die werd uitgegeven bij de tentoonstelling, leest als een politiek pamflet. Er staat beschreven waarom entartete kunst verwerpelijk is: 1) moderne religieuze kunst toont Joodse tradities, 2) de moderne kunstenaars zijn bolsjewieken die een marxistische klassenstrijd propageren, 3) ze verheerlijken het zwarte ras en hun intellectuele ideaal toont kreupelen en idioten, 4) de mislukkingen van alle -ismen spreken voor zich. In de catalogus wordt de moderne kunst vergeleken met tekeningen van patiënten met een psychische aandoening.
Ik laat nu een paar voorbeelden zien van destijds op deze expositie getoonde werken:
Emil Nolde
Die Strasse - Ernst Ludwig Kirchner
Kokoschka
Paul Klee
De oorlogsinvaliden, Otto Dix. Het oorspronkelijke werk in kleur is vermoedelijk verloren gegaan.
Ik vond nog dit, mogelijk vergelijkbare werk (ik weet niet of dit op de tentoonstelling te zien is geweest.)
Kaartspelende oorlogskreupelen, Otto Dix.
Gids bij de tentoonstelling.
Zoals gezegd, de expositie was in München. Ging daarna als reizende tentoonstellling door het land.
Terug naar de lezing: ook dit plaatje werd getoond als illustratie van de 'vrijgevochten bende':
Portret Sylvia von Harden, Otto Dix. Opvallend is de monocle; hoorde bij het 'decor'.
Otto Dix, Anita Berber, 1925. Danseres
Anita Berber, met monocle en rokkostuum, 1921
Anita Berber was beroemd en doorbrak taboes, trad veelal naakt op. Had tal van affaires met zowel mannen als vrouwen.
Haar ballet was ook beroemd, en er gebeurde sowieso veel in de dans, bij voorbeeld de euritmie. Bewegingsvormen gingen ook naar Rusland, Ballet Russe.
Zähringerstrasse 13, gedenkplaat
Jacques Delcroze, Instituut voor euritmie, Hellerau (bij Dresden); opleiding voor nieuwe dansers.
Bauhaus zocht ook nieuwe vormen: Het Bauhaus was een opleiding voor beeldend kunstenaars, ambachtslieden en architecten die van 1919 tot 1932 eerst te Weimar later te Dessau en daarna nog een jaar in Berlijn gevestigd was.
Bauhaus symbool
Het Duitse nationaalsocialisme wilde van het progressieve, als "bolsjewistisch" gebrandmerkt Bauhaus af en dwong het in 1932 naar Berlijn te verhuizen. Nauwelijks een jaar later werd het na de nationaalsocialistische machtsovername gesloten door Mies van der Rohe die niet langer wilde toegeven aan politieke eisen van de nieuwe machthebbers, zoals de verwijdering van Joodse en buitenlandse docenten.
Romanisches Haus, rond 1900; verzamelplaats artiesten
Romanisches Cafe was dichtbij het Auguste-Viktoria-Platz (thans Breitscheidplatz).
Auguste-Viktoria-Platz en Gloria-Palast bioscoop, rond 1940
Gezien vanaf de Tauentzienstraße, 1960
Romanisches Cafe was dichtbij het Auguste-Viktoria-Platz (thans Breitscheidplatz).
Auguste-Viktoria-Platz en Gloria-Palast bioscoop, rond 1940
Gezien vanaf de Tauentzienstraße, 1960
De Dresdner Sezession was een kortdurend samenwerkingsverband van het Duits expressionisme. Hier wilden de nazi's ook niets mee te maken hebben.
Het was ook de tijd van Berthold Brecht, met sociale idealen. Ook Paul van Ostayen zat een tijdje in Berlijn, maar hij aardde er niet.Op politiek gebied gebeurde er ook veel, Rosmalen herinnert aan de Revolutie 1918, moord op Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht,
In 1933 kwamen de nationaal socialisten aan de macht. De boekverbranding vond plaats op de Opernplatz, nu de Bebelplatz.
Boekverbranding Bebelplatz (destijds: Opernplatz, 1933); volkomen geënsceneerd, zand onder het vuur et cetera.
Olympisch stadion berlijn, 1936 spelen. Internationaal wilden de nazi's goed voor de dag komen. Er kwam eventjes rust wat betreft de anti-joodse acties. Verbannen joden mochten voor even terug, even waren er geen anti-joodse borden.
Architect Hauptman Werner March, Olympisch stadion.
Het Olympisch stadion was ook deels gewijd aan slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog: Onder de Glockenturm lag de Langemarckhalle, gewijd aan de Duitse jeugdige gevallenen in Langemarck, België. In de nazitijd was dit een heiligdom! "Op 10 november 1914 werden slecht getrainde en slecht uitgeruste vrijwillgersregimenten vernietigend verslagen bij Langemarck.'
Langemarckhalle
Helemaal links de Glockenturm, westkant van het Maifeld.
Glockenturm, herbouwd na totale vernietiging in 1947.
Führerturm; oorspronkelijke uiterlijk.
Er waren plannen van Berlijn de Reichshauptstadt te maken. De term Welthauptstadt Germania werd pas ná de oorlog gebruikt, om het 'gigantomanische' van het nationaalsocialisme te benadrukken. Hitler zelf gebruikte óf het woord Germania, of Welthauptstadt, Speer gebruikte wel de combinatie van beide namen. Sedertdien wordt de combinatie gebruikt voor het „Gesamtbauplan für die Reichshauptstadt“, waarmee Berlijn tot middelpunt van het "grootgermaans wereldrijk" moest worden.
Gipsmodell der Großen Halle („Ruhmeshalle“ / „Halle des Volkes“) von Albert Speer in der Reichshauptstadt Berlin (Planung für die „Welthauptstadt Germania“), 1939
Deel van de grote Ost-West-Achse, die gerealiseerd is. Die Straße des 17. Juni, van de Siegessäule af gezien, in de richtung van de as. Deel van de Bundesstraßen. 17 juni herinnert aan de Volksaufstand in de DDR in 1953.
Sowjetisches Ehrenmal auf der Nord-Süd-Achse (Blickrichtung nach Osten), 1983
Siegessäule (overwinningszuil) op de Großen Stern
Hitlers ontwerpschets voor de Triomfboog, 1925. Gigantische groot, de Arc de Triomphe haalt er niet bij!
De beeldhouwer en architect Arno Breker, rechts Albert Speer, 1940
Breker werd als richtinggevend voor de nazi-beeldhouwkunst beschouwd.
Berlijn, model van 1939 voor de nieuwe vormgeving, blik van het geplande station zuid , door de Triomfboog tot aan de Grote Hal (Noord-Zuid-Achse)
Schwerbelastungskörper in Berlin-Tempelhof: om de enorme kolossen te kunnen dragen moest men zeker weten of de bodem dat aankon. Vandaar dit gewicht, uit beton en staal.
Om de grootte een beetje te bepalen, zien we hier de afmetingen van de triomfboog in vergelijking met het Stadschloss.
Het voormalige Reichsluftfahrtministerium, sinds1992 Detlev-Rohwedder-Haus, aan de Wilhelmstraße in Berlin-Mitte. Ik denk een van de weinige nazi-gebouwen die nog bestaan.
De beeldhouwer en architect Arno Breker, rechts Albert Speer, 1940
Breker werd als richtinggevend voor de nazi-beeldhouwkunst beschouwd.
Berlijn, model van 1939 voor de nieuwe vormgeving, blik van het geplande station zuid , door de Triomfboog tot aan de Grote Hal (Noord-Zuid-Achse)
Schwerbelastungskörper in Berlin-Tempelhof: om de enorme kolossen te kunnen dragen moest men zeker weten of de bodem dat aankon. Vandaar dit gewicht, uit beton en staal.
Om de grootte een beetje te bepalen, zien we hier de afmetingen van de triomfboog in vergelijking met het Stadschloss.
Het voormalige Reichsluftfahrtministerium, sinds1992 Detlev-Rohwedder-Haus, aan de Wilhelmstraße in Berlin-Mitte. Ik denk een van de weinige nazi-gebouwen die nog bestaan.
Conclusie:
Het verhaal blijkt achteraf, bij het samenstellen van mijn blog, interessant. Tijdens de lezing ervoeren wij iets heel anders, hetgeen ik achteraf wijt aan de vele 'eh's , het heen en weer schieten tussen de foto's, en het vlug weghalen van een dia met tekst vanwege de spelfouten, en ook vanwege de lange wachttijd vooraf.
Het kostte me ook wel moeite om het verhaal te ontdekken, maar de structuur zat er zeker in. Ik heb dus toch zeker wat aan de lezing gehad! Berlijn is er interessanter door geworden.
Na de lezing bezochten wij nog de tentoonstelling. Helaas waren wij een beetje murw. Ik zag dat hij heel goed was ingericht, maar we namen niets meer op.
Ik las een ingteressant artikel in DE GROENE over de tentoonstelling: hebben we het hier over design van, of ten tijde van het Derde Rijk?
We kwamen er hier thuis niet helemaal uit. Het probleem was, dat de ideologie bevorderd zou moeten worden door het design. Wanneer kun je dat ondubbelzinnig vaststellen? En was het niet zo, dat de nazi's vooral overal tegen, maar vrijwel nergens voor waren?
Interessant vond ik wel de opmerking over de ovens van de firma Topf & Söhne, Erfurt.
De firma ontwierp de vernietigingsovens, zoals ook verteld wordt door Geert Mak, in zijn boek In Europa. Zij maakten zich niet druk om welke morele of ethische waarde ook, ze gingen zelfs naar de concentratiekampen om te leren hoe ze de vernietiging nog efficiënter konden doen (de kieren sluiten van de ovens).
Maar is dat design gebruiken voor de nazi-ideologie? Of is dat gewoon techniek verbeteren?
Ik weet het niet.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten