De raaf, Louis Beyens, 2018.

Boekomslag; 

uit een serie vogelboeken, 

waaronder De gierzwaluw, van Remco Daalder.

Louis Beyens hóúdt van raven! Dat maakt dit boek erg leuk. Hij vindt een raaf zelfs leuker dan een merel.... En vindt dan ook dat de vogel bescherming behoeft. 

De raaf was een tijdlang weg uit Nederland. Weggepest, kun je wel zeggen, omdat hij zo'n slechte naam heeft. Het is een 'lijkenpikker', een aaseter. Bovendien eet hij het eerst de ogen van bijvoorbeeld lammetjes. Misschien heeft dat te maken met het feit dat hij zelf een karkas niet kan openmaken, hetgeen de reden is dat raven samenwerken met wolven. Die openen een karkas, de vogels kunnen de restanten eten. 

Gelukkig zijn de raven weer terug in Nederland, al is het niet meer op zo grote schaal als vroeger. Ze zitten onder andere op de Utrechtse Heuvelrug, waar ik ze binnenkort hoop te spotten. 

De raa is een kraai-achtige, maar hij is groter, en heeft veertjes op zijn snavel. 

De raaf is ouder dan de mens, hij hoort bij de dinosaurussen, waarvan hij een niet uitgestorven soort is. 

Ik hoorde voor het eerst over dit boekje op Vroege Vogels. Wat Beyens toen zei trof me erg; het is bijna identiek aan wat ik op internet vond in een interview:  

In juli verschijnt uw nieuwe boek: De raaf. Dit dier komt ook als lemma in Het hoge noorden voor. Hebt u een speciale band met raven en waarom?
‘Laat me beginnen met zeggen dat wanneer het woord raaf valt, zelfs de meest vogelonkundig persoon zijn oren spitst. Hoe komt dat? Er lijkt een soort relatie te bestaan tussen mens en raaf die heel oud moet zijn en nog steeds onbewust doorleeft. Raven vlogen al rond voor de moderne mens er was: ze hebben de mens zien aankomen en evolueren. Veel volken en culturen zien raven hierdoor als boodschappers, als brengers van tekens. In het poolgebied wordt de raaf gezien als schepper van de wereld, als brenger van licht.
Laat ik een anekdote vertellen: tijdens een reis door Mongolië ging ik in een klein supermarktje eten kopen. Aan de toog hing een foto van de dalai lama naast een foto van twee raven, wat ik eigenaardig vond. Ik vroeg aan mijn chauffeur of hij dacht dat ik de foto van de raven zou kunnen kopen en kon aan zijn reactie zien dat hij dat een vervelende vraag vond. Toch ging ik naar binnen om het te vragen, en de verkoopster zei direct nee, want “de raven beschermen ons”. Voor de Mongolen is de raaf dus een wezen van belangrijke symbolische waarde.
Buiten dit symbolische van de raaf is het een dier van contradicties: hij is zwart, maar overwintert als een van de weinige vogelsoorten in het witte poolgebied. Zou hij dan niet wit moeten zijn?

Foto door : abytravel

Zelf heb ik ook een vreemde ervaring met een raaf gehad. Tijdens mijn eerste expeditie was ik een paar dagen helemaal alleen, en toch had ik het gevoel dat iemand naar me keek. Ik keek over mijn schouder en op een rotsblok tien meter verderop zat een raaf. Het mentale gewicht van de raaf is van een andere orde dan die van andere vogels: een andere vogelsoort op dat rotsblok zou ik niet eens opgemerkt hebben. De volgende dag was de raaf er weer, en ook de daaropvolgende dag. We keken naar elkaar, en voor het eerst werd ik me sterk bewust van het wezen ‘raaf’. Deze raaf heeft mij doen beseffen dat landschap in mij bestaat, en niet buiten mij: een inzicht dat in onze maatschappij steeds meer verloren is gegaan sinds wij alles meetbaar hebben gemaakt en geobjectiveerd. De raaf bracht mij terug naar de essentie van het landschap.’

Dit is auteur Louis Beyens. Hij is emeritus-hoogleraar biologie bij de onderzoeksgroep Ecosysteembeheer aan de Universiteit Antwerpen. Hij is ook poolvorser. Eerder schreef hij Het masker van de raaf (2010) over leven op de noordpool. In 2018 verscheen zijn boek De raaf.

Boek van 2010

In de epiloog van dit boek schrijft Beyens: “De toendra bevriest (…). Uit het heelal tuimelt een raaf, zet zich op een granieten voetstuk. Nieuwsgierig bekijken we elkaar. Zijn uitgestoken vleugel raakt me aan en vervaagt in mijn arm. Zijn masker valt af, ik staar in mijn eigen gelaat. Ik sta op en vlieg weg.” 
Citaat gevonden in: Vogeldagboek.

:

Leuk filmpje, met de raaf in allerlei rollen: onder andere als aaseter; je hoort zijn geluid, maar hij kan ook heel goed andere geluiden imiteren. 

Bij de Vogelbescherming valt kort informatie te vinden over de raaf; met ook geluidsfragmenten.
Hoofdkenmerken raaf:
'Grote, geheel zwarte vogel, met groene/blauwe/paarse glans. Zonder directe vergelijking kan het wel moeilijk zijn het grootteverschil met zwarte kraai te zien. Valt verder op door zijn zware, lange snavel, in vlucht een waaiervormige staart en grote kop en een ander geluid. Als je de raaf van dichtbij ziet is een duidelijk kenmerk de bevedering die de snavel voor meer dan de helft bedekt. Kan zeer goed zweven op thermiek als een roofvogel (in tegenstelling tot zwarte kraai). Wordt vaak ontdekt door de kenmerkende roep.

.......is een duidelijk kenmerk de bevedering die de snavel voor meer dan de helft bedekt.....

Het boek van Beyens vond ik gaandeweg steeds leuker worden. Beyerns bespreekt bijkans alle wetenschappelijk onderzoek dat er wereldwijd over de raaf is verricht. Het beest is intelligent met touwtjes, hij leert snel, en hij speelt een rol in tal van volksverhalen. 

Op de beroemde grottekeningen van Lascaux in de Dordogne in Frankrijk komt een raaf voor, tenminste dat is wat wetenschappers er van zeggen bij het zien van de afbeelding; een groot gewond bisonachtig dier met opstaande haren en staart in de lucht, een kleine, verstijfde vogelbekachtige man, met een stijf lid die met zijn viervingerige hand (!)wijst naar een vogel op een stok. Van

van: DIT BLOG.

Godelieve en de raven.

Godelieve van Gistel. Vlaams heilige.  Als verstotene van het kasteel moest Godelieve werken op het land. Ze moest de raven van het net gezaaide korenveld weghouden. Toen de klok van de kerk luidde en Godelieve als zeer devote vrouw absoluut naar de kerk wilde, gebood ze de raven te verzamelen in de schuur tot ze terugkwam.

(Keramieke afbeelding in de Processie Kapel in Gistel, België.)

Raven bij de Tower, Londen; Jubilee werd uitgebroed in Somerset in 2012 en draagt een gouden ring. Munin werd uitgebroed in North Uist in 1995 en draagt een lichtgroene ring, dit is de oudste raaf bij de Tower.

Beyens vertelt over deze raven bij de Tower. De gewoonte om daar raven te houden dateert van het Victoriaanse tijdperk. Het is een herinnering aan oudere tijden, toen raven een grote rol speelden in de stad ten tijde van allerlei epidemieën. Ze waren goed voor het opruimen van de lijken. 

De raaf komt ook verscheidene malen in de bijbel voor.

De Here Jezus vermaande zijn discipelen te letten op de raven, als voorbeeld van onbezorgdheid: “Kijk naar de raven: ze zaaien niet en oogsten niet, ze hebben geen voorraadkamer en geen schuur, het is God die ze voedt” (Lucas 12:24). Dit in tegenstelling tot de rijke dwaas. Zijn voorraadkamers en schuren waren niet groot genoeg om zijn oogst op te slaan, en hij maakte zich druk met het bouwen van nog grotere (vv. 16-21).
Verder heeft Noach na de grote vloed zowel van de vliegkunst van de raaf als van zijn intelligentie gebruik gemaakt.

Later in de geschiedenis van Israël, dit keer tijdens een droogte, heeft God raven gebruikt om zijn profeet Elia van voedsel te voorzien (1 Koningen 17:4-6).

Plaat met voorstelling van de profeet Elia door de raven gevoed, Rijksmuseum Amsterdam

Deze is uit het Teylers Museum.

In een kaal, steil en verlaten bergdal ten oosten van de Jordaan, verborg deze man van God zich met geen ander gezelschap dan de God die hij diende en een groep raven. ’s Morgens en ’s avonds voorzagen zij hem van brood en vlees. Geen grote moeite voor raven, maar het blijft een wonder. God had hun geboden voedsel met hem te delen!

Verder kwamen raven voor in de Noordse mythologie:
De Noorse Alvader Odin, had twee raven: Hugin en Munin, die hem dienden. Zij waren zijn ogen en oren, zodat hij altijd van alles op de hoogte was. Hugin en Munin (denker en gedachtenis) komen in  tal van boeken voor.

Huginn en Muninn zittende op de schouders van Odin. De illustratie komt uit een 18e-eeuws IJslands manuscript.

Titelpagina van een 18e-eeuws proza (de Edda) met Odin, Huginn en Mininn, Heimdallr, Sleipnir en andere figuren uit de Noordse mythologie.

Rara avis

In het spraakgebruik komt 'een witte raaf', ook wel 'rara avis' voor: het  is een uitdrukking voor een zeer zeldzame verschijning. Een raaf is immers normaliter zwart, maar er bestaat ook een uitzonderlijk weinig voorkomend wit exemplaar.

Raven spelen ook een rol in tal van verhalen. Ik noem: De slak en de raaf. Ik weet geen verdere achtergrond, maar geef onderstaande illustratie.

De slak en de raaf, Jacques Callot, 1621 - 1635

Dit is de aardige fabel van La Fontaine, over de raaf en de vos. De vos wordt hier als slimmer voorgesteld dan de raaf. Daar Beyens uitlegt hoe slim de raaf is, vraag ik me af hoe 'realistisch' de fabel is. 

Op de Schrijversvakschool schreef ik ooit een gedichtje bij plaatjes van de raaf en de vos:

"Geef me het geluk

waaraan ik me kan warmen

jij hebt toch de sleutel, is het niet?

Of verlies jij net als ik de greep?"

In de literatuur vond ik het prachtige gedicht van Edgar Allen Poe, The Raven. 

Illustratie van Paul Gustave Doré bij The Raven, van Edgar Allen Poe (1845)

Hier The Raven voorgelezen door griezelacteur (Dracula) Christoffer Lee.

Prachtig, die griezel bij dat gedicht vol onheil....

Alliteratie.

De slotstrofe luidt:

And the Raven, never flitting, still is sitting, still is sitting 

On the pallid bust of Pallas just above my chamber door; 

And his eyes have all the seeming of a demon's that is dreaming, 

And the lamplight o'er him streaming throws his shadow on the floor; 

And my soul from out that shadow that lies floating on the floor 

Shall be lifted - nevermore!

Dit nevermore wordt dreigend herhaald, steeds maar weer. 

Om Poe maar wat luchtig af te sluiten.....

Toch is de raaf niet alléén maar symbool van dood en dreiging, of van hooliganisme. In sommige culturen is hij de brenger van licht, of zelfs de schepper. Vader Raaf, Tulungersag, was bij indianen in het noordwesten van Amerika de schepper; hij kon zich overigens ook als kwade geest manifesteren.
Voor weer andere volkeren was de Raaf er van origine, en schiep hij de wereld vanuit sneeuwvlokken. Een heel mooi verhaal! Beyens haalde dit uit: Raven: Creator of the World, van Ronald Melzack, 1970.

Eskimo-Indiaanse mythe over de raaf als bovenmenselijk wezen die zowel mensen- als dierengedaante kon aannemen en de wereld schiep. Naverteld door Ronald Melzack, 1970.

In tegenstelling tot symbool van de duisternis en dood (zie nogmaals Poe) was de raaf bij Apollo en bij de Kelten verbonden met licht. Ook in de prachtige Inuit-mythe, naverteld door Melzack. 

Overigens heeft Melzack ook interessante boeken geschreven als psycholoog over het thema pijn, Een ander chapiter, maar ook interessant! 

Beyens haalt ook nog Don Quichotte aan, waarin verteld wordt dat dolende ridder Arthur nooit gestorven is, maar veranderd is in een raaf. Hij zal mettertijd terugkeren om te regeren. (Hoofdstuk XIII).

Een leuke ontdekking vond ik ook een boek dat analoog is aan Waterschapsheuvel, en geen konijnen maar raven heeft als hoofdpersonen: Het ravenklif, van Ben Gadd. 

Literaire vertelling met raven als hoofdpersoon.

Spiritual, philosophical, political, and beautifully written, Raven’s End is an exciting novel about the lives of ravens. Over the course of four seasons in the spectacular Rocky Mountains.

Het boek De Raaf is wat mij betreft dus een echte aanrader. Ik ben er nieuwsgierig door geworden naar de vogel zelf, en vond het heel leuk om hem te zien opduiken in tal van mythes, allerlei culturen, in de heraldiek, in de bijbel en in de literatuur. Het boek behoort bij het genre van de monografieën. Ik besluit met de afbeelding van de raaf als wapendier, in het wapen van Eelde: 

Raaf in wapen van Eelde.