Studiebol: De Ondergang van Naarden, Lambertus Hortensius van Montfoort, 1572.

Het boekje, eindelijk van het Latijn naar kloppend Nederlands vertaald.

Afbeelding van de stadsbrand, 1572

Dit is een leuk, klein boekje, uit het Latijn vertaald door W. Boekelman. Het is oorspronkelijk in het Latijn geschreven door Lambertus Hortensius van Montfoort. Wie was dat eigenlijk?
Ton en ik kennen nog goed de Lambertus Hortensiuslaan in Bussum, de verlenging van de Brinklaan richting Naarden. Ton is in die straat geboren, ik geloof ook de andere zes broers en zussen. Het was een huis van Te pas & Gebben, een bouwbedrijf, Ton weet niet meer welk nummer. Later verhuisden ze naar het huis van Oma op Brinklaan 7, even verderop.

Plaatjes uit de buurt van de Lambertus Hortensius, zoals het er in Tons jeugd uitgezien moet hebben. Hier een foto van de laatste rit van de Gooise Tram, ergens in de vijftiger jaren. Ook voor deze laatste maal wordt de 'tram' vooraf gegaan door de man met de rode vlag. Dat beeld zou voor altijd uit het straatbeeld van het Gooi verdwijnen. Hier de oversteek van de oude rijksweg.

Getooid met bokkenhoorns en slingers rijdt de 'tram' na de oude rijksweg 1 overgestoken te hebben via de Lambertus Hortensiuslaan z'n laatste meters.

Lambertus Hortensius is de zoon van een tuinman uit Montfoort; het beroep van Papa verklaart zijn naam: Lammert ten Hove, was de gewone Nederlandse naam van de zoon. Maar een geleerde als hij verlatiniseerde zijn naam.
Hij studeerde in Leuven, dat toen (hij leefde van circa 1500 tot 1574) een belangrijke universiteitsstad was. Hij kende goed Latijn en Grieks. Hij werd tot priester gewijd, maar dat belette hem niet twee zonen te verwekken bij zijn huishoudster. Hij heeft o.a. in Utrecht en in Deventer gewoond. Daar had hij zeer waarschijnlijk contact met de Broeders des Gemeenen Levens, de humanisten van die tijd. Ten slotte kwam hij in Naarden terecht, waar hij meer dan dertig jaar gewoond heeft. Hij was daar rector van de Latijnse school. Zijn zoon Augustinus kwam om bij de Spaanse moordpartij in 1572.
Hortensius was, hoewel katholiek, op de hand van de hervormers. Hij geldt als humanist. Hij schreef enkele geschiedkundige werken, o.a. over de strijd tussen protestanten en Karel V (De Smalkaldische Oorlog; dit werk was internationaal belangrijk), over de Wederdoperse opstand in Münster, de Wederdopers in Amsterdam, en dit boekje, over Naarden. Zijn stijl geldt als helder en pragmatisch.

Het boekje zelf is een drieluik: het is de tekst van Hortensius, Leven en Werk van Hortensius, door Cok de Zwart, en ten slotte enige geschiedkundige aantekeningen door A. Perk.

Het is interessant te weten, dat deze tekst al eerder is uitgegeven door ene professor Peerlkamp, negentiende eeuw. Maar deze geleerde heer maakte een potje van de vertaling. De onderhavige volgt het origineel op de voet.

Naarden vestingstad nu.

Het verhaal zelf gaat over méér dan de ondergang van de stad, het behandelt ook in kort bestek de ontstaansgeschiedenis ervan. De volledige titel in het Latijn luidt: De origine et interitu oppidi Nerdae Liber. De stad is gesticht door Keizer Otto I, ergens rond 900. Het lag eerst dichter bij de Zuiderzee, maar de talrijke overstromingen deden de stad zich steeds verder terugtrekken.
Naarden maakt deel uit van Het Gooi, en is al eens eerder verwoest geweest. De stad werd welvarend door de lakenindustrie. Laken is een soort wol. Laren en Hilversum waren in het Gooi gerechtigd schapen te houden. (Onze lakens voor bed en tafel hebben dus niks te maken met de lakense stoffen waar we het hier over hebben.)

Huidige schaapskooi bij Laren

Oude plaat van schaapskooi bij Hilversum

Pak voor de Zweedse koning Gustaaf Adolf II, van donkerpaars laken en goud.

Bij de Staalmeesters van Rembrandt hebben we ook te maken met de lakense stoffen. Zij keurden de rollen lakense stof, en hechtten er de zogenaamde spekjes aan, lakenloodjes.

De geweven wollen stoffen zijn in stevige linnen hoezen verpakt.

'De mannen werkten op het land en hun vrouwen kamden en sponnen de wol die jonge meisjes hadden gekaard, andere mannen weefden de lakens die door talrijke volders glad werden gemaakt met vollersaarde en urine.' Ziedaar de lakenindustrie in een notendop van het oude Naarden.
Ook de andere Gooise plaatsen worden kort beschreven, de troebelen die er waren om land, de piraterij die ook op de Zuiderzee plaats vond, de bestuursinrichting onder de baljuw, enzovoorts.

Dit is het landhuis Oud Bussem in 2010. In 1570 schonken de besturen van Naarden en de Gooise dorpen het landgoed Oud Bussem aan Paulus van Loo, de Baljuw van Gooiland. Het zegt wel iets over de rijkdom van 't Gooi!

Een aardig detail van het dagelijks leven toen vond ik, dat de jacht geoorloofd was, maar niet op konijnen.

Er was strijd om land met vooral Utrecht, de Gooise ingezetenen gingen daarop af met knuppels, gaffels en mestvorken. Zoals we ook bij het leven van Johann de Wit hebben kunnen lezen, maakten de mensen soms ook korte metten met mensen met bestuursfuncties die hun werk volgens hen niet goed hadden gedaan.
Naarden was welvarend, en bracht ook wat geleerden voort. Vandaar ook de stichting van een Latijnse school waar Hortensius les gaf. De mensen waren godsdienstig. Een schuttersgilde bewaakte de orde.
Ten tijde van de Beeldenstorm kwamen de Geuzen in de stad gelegerd, Naarden werd als garnizoensstad gebruikt. Dit was natuurlijk tegen de zin van de hertog van Alva. Zijn zoon, Don Frederik, rukte op tot de stadspoorten.

Fadrique Álvarez de Toledo, oftewel Don Frederik, zoon van de Hertog van Alva. Leider van de Spaanse killers, die het Bloedbad te Naarden aanrichtten.

Zijn gehate vader, Fernando Álvarez de Toledo, 'onze' hertog van Alva.

Uit vrees voor wraak lieten de Naardense ingezetenen hen binnen, en smeekten om hun leven. Maar in en bij het stadhuis vermoordden de Spanjaarden 700 mensen, velen op gruwelijke wijze. Hierbij waren ook ouderen, vrouwen en kinderen. Hortensius beschrijft het geheel onverbloemd, maar niet zwelgend in de ellende. Toch zat zijn eigen zoon Augustinus hier ook bij.

Gevelsteen te Naarden die herinnert aan het bloedbad van 1572, door de Tercio's, de Spaanse soldaten.

Naarden werd verwoest: de Spanjaarden stichtten brand en braken de stadsmuren af. Hortensius verdween in 1572 naar Utrecht, maar keerde in 1573 terug en ging in een hofstede 'de Hoogen Eng alias Crailoo' genoemd, onder Huizen, wonen, waar hij in 1574 overleed. Zijn graf is in de Grote Kerk te Naarden.

Grafsteen Lambertus Hortensius, Grote Kerk Naarden. Helaas niet te lezen. Er staat: "Hier ligt begraven het lichaam van Lamvertus Hortensius, een man van grote geleerdheid, een voortreffelijk letterkundige, een vernuftig historicus en een scherpzinnig leider der Naardense jeugd."

Deze tekst staat op de grafsteen van Hortensius in de Grote Kerk in Naarden. Op de grafsteen staat in het kort zijn leven beschreven. Hij was leraar en schrijver van historische boeken. Bij zijn geboorte rond 1500 heette hij Lammert ten Hove.

Gezicht op de Grote Kerk Naarden, zoals geschilderd door Izaak Jakobszoon van Ruisdael, geboren te Naarden. Laatste rustplaats van Hortensius.

De stad Naarden kreeg zijn nieuwe uiterlijk in 1672, na de verovering door de Fransen, die de stad in dat jaar zonder slag of stoot innamen. Toen werden o.a. ravelijnen aangebracht. Later is er nog een keer een uitbreiding geweest. Maar deze stadsontwikkelingen vallen uiteraard buiten het bestek van dit leuke boekje.

Bastions en ravelijnen van Naarden; sinds 1672.

En zo in het echt, vanuit de lucht.

Lambertus Hortensius van Montfoort

Voor wie meer van het proces van het laken maken willen weten, verwijs ik naar de site van de LEIDSE LAKENHAL:

Ziehier bijvoorbeeld een plaatje van de site van de Leidse Lakenhal over het vollen en verven.

Later is natuurlijk nog veel meer over Naarden geschreven, onder anderen door P.C. Hooft, in zijn werk De Nederlandsche Historiën. Hooft was trouwens ook baljuw van 't Gooi, zijn zetel was toen het Muiderslot.

P.C.Hooft, 1581-1647; baljuw van 't Gooi in later tijd.

P.C.Hooft zetelde als baljuw in het Muiderslot

Ook hij stelde de geschiedenis van Naarden te boek in zijn Nederlandsche Historiën

De Tsjech Jan Amos Komensky, oftewel Jan Amos Comenius, hier geschilderd door Rembrandt. Comenius is een andere beroemde zoon van de stad Naarden, uit een iets latere periode. Ter completering van de geschiedenis van de stad voltooi ik mijn blog met de vermelding van zijn naam. Er is een mausoleum (nu museum) in de stad, waar Comenius (1592-1670) begraven ligt. Comenius was theoloog, filosoof en pedagoog.

Via DEZE LINK kom je bij een krantenartikel over het boekje, met een foto van de vertaler, W.A. Boekelman.

EEN AANVULLING.
Ik sloot mijn blog redelijk tevreden af vandaag, en ging de krant lezen. Daarin stond een paginagroot artikel over Dordrecht: op Koningsdag 2015 opent de Koning daar de zaal, waar in juli 1572 bestuurders van twaalf steden uit Holland bij elkaar kwamen voor de zogeheten Eerste Vrije Statenvergadering. Het vormde de allereerste stap naar de vorming van de onafhankelijke Republiek der Nederlanden.
De zaal is onderdeel van het nieuwe museum Het Hof van Holland.