Workshop Adrián Rodriguez - Van der Spoel, 12 april 2015

Adrián Rodriguez Van der Spoel

Gisteren hielden we in de Muziekschool Waterland de workshop Sefardische Muziek, onder leiding van Adrián Rodriguez - Van der Spoel. 

Ik kende Adrián van de televisie, zie het YouTube-filmpje hieronder. Ton en ik hadden hier met de Kerst naar zitten kijken en luisteren, helemaal aangedaan door zulke prachtige muziek.

Het Kerstprogramma waarin ik voor het eerst kennis maakte met Musica Temprana, waarvan Adrián de muzikale leider is.

Musica Temprana hier in het Muziekgebouw aan 't IJ 

 

Adrián in actie bij ons, in de Muziekschool; rechts onder het welkomstwoordje  door Björn

Ik schreef al eerder over Sefardische Muziek in het algemeen, zie mijn blog SEFARDISCHE MUZIEK.
Ter inleiding haalde Adrián ook een aantal zaken die ik aldaar noemde aan, bijvoorbeeld het fameuze (of eigenlijk: infameuze) jaar 1492, toen alle Joden en Moslims uit Spanje en Portugal verdreven werden. Dat was het resultaat van de Reconquista.

Wapen uit die tijd; met afgeslagen Morenhoofden.

Interessant was nog wel wat Adrián noemde, dat de Reconquista samenviel met de ontdekking door Columbus van Amerika. Daar was ik me niet van bewust.

Landing van Columbus in Amerika, ook 1492.

Adrián gaf nog wat extra aandacht aan het Ladino, de taal van de Sefarden. Het is een oud dialect van het Castiliaans. Het lijkt erg op het Spaans, maar dat heeft eigen ontwikkeling doorgemaakt. Een verschil in de uitspraak is bijvoorbeeld de letter j: die klinkt in het Spaans van nu als een g, mujer (=vrouw) spreek je uit als [moegèr]. In het Ladina evenwel was de j een [zj]-klank, mujer klinkt daar dus als [moezjèr]. M.m. klinkt hijo (zoon) niet als [hiego], maar als [hiezjo].
Verder is de huidige uitspraak van c en z in het Spaans als de Engelse th-klank; maar die ontwikkeling is vrij jong. In het Ladino klinken die c en z  gewoon als een s: [hermosa], [corason].

Het zal lastig zijn een echt verslag van de workshop te geven. Het is vergelijkbaar met het schrijven  van een recept: je weet pas hoe het smaakt als je het eet.
Ik ga een poging wagen, zonder de pretentie te hebben volledig te zijn; ook niet de woorden te kunnen geven voor het zoeken naar perfectie. Mijn nadruk zal liggen op Adriáns praktische aanwijzingen, en dat met name voor wat hij de alten te melden had. Bovendien ben ik gevoelig voor zijn soms poëtische taalgebruik, dus dat komt hier mee.

We begonnen met Het Yo m'enamori van Paul Ben Haím. Dit lied vertolkt een teleurstelling in de liefde: de zanger is verliefd geworden, eigenlijk door niks (d'un aire, van de lucht). En: het is in het donker gebeurd, bij het licht van de maan. De vrouw valt tegen. Als de maan hem niet zo misleid had, zou hij nu niet vastzitten aan deze liefde. De volgende keer moet het maar onder het licht van de zon ('con sol!') gebeuren!.

Sefardische liedjes gaan dikwijls over teleurstellingen die in de vorm van wiegeliedjes gebracht worden.

We zongen dit lied eerst unisono, alle partijen hetzelfde deel van  de sopraanpartij. De korte noten zijn lastig te intoneren, daarom moet dit niet te hard gebeuren; het gaat om de i, de m en de n.

Adrián wees op de 'echo' die er plaatsvindt tussen sopraan en tenor vanaf maat 26. Om dat goed uit te laten komen is het 'Linda de mi corazon' beter uit te voeren door naar elkaar te luisteren dan te tellen.
Om dit te oefenen deden beide groepen dit alleen sprekend.
Een volgend punt waar de gastdirigent op wees, was de kleur van het lied: sopranen zijn meer aanwezig 'in de lucht' , zei A.; tenoren kleuren donkerder. Zij moeten dit compenseren door heldere klinkers te vormen. Zij zongen tegelijk met de sopranen en deden hen na, actiever en scherper dan gewoonlijk.
Een aandachtspunt voor de alten is het horizontale zingen, van belang bij de kort achtste noten vanaf maat 79. Als de alten dat te kort zingen, bijten ze het af, het moet langer klinken.

(Foto van de Biografie van) Paul Ben Haïm, 1887-1984: Yo m'enamori

Het slotakkoord 'con sol' vroeg ook om speciale aandacht: Adrián liet horen, hoe je met het laatste woord een wereld van verschil kunt maken. Er moet power in dat 'sol' zitten, maar die mag  het lied niet '' dood' maken. We spraken ook dit stuk, op het ritme, ter in-oefening, samen met de piano. Vervolgens zongen we het, het 'con sol' vertolkten we  het beste omhoog kijkend (al was het maar in gedachten), om het gewenste krachtige, maar wel levende effect te bereiken.

Verliefd worden maar beter in het licht van de zon!

Na dit Sefardische (wiegen)lied een Romanza van Joaquin Rodrigo. In de Romanzas vinden we een vaste vorm van vier verzen met acht lettergrepen, alle coupletten hebben dezelfde muziek. Soms kent zo'n verhalend lied wel 60 coupletten. Van het lied Malato está el Hijo del Rey  van Joaquin Rodrígo is nog maar één couplet over. Typisch dat het over een Koning gaat, de Joden hadden helemaal geen koning. De geschiedenis van de Romanzas is heel oud en soms moeilijk te traceren.
De korte inhoud van het lied: De zoon van de Koning is ziek, de allerbeste artsen hebben naar hem gekeken, maar iedereen weet, dat hij niet zal genezen.(que non salva, non salvaba.)

Joaquin Rodrigo, 1901-1999: Malato esta el hijo del Rey  

Adrián pakte eerst dat Salva aan, uit de laatste maten, door de mannen gezongen. Het klinkt rauw, akelig, de klanken wringen. Je hoort dat de zoon niet zal genezen.
De mannen moesten op mm zingen, om de strofes 'warm' te krijgen, in plaats van erop te duwen.
Het 'Granada' van de sopranen kreeg aandacht: eerst de versiering weglaten, vervolgens invoegen. Zo gaat het goed met het ritme.

Over de uitspraak van salva en salvaba: de Spanjaard hoort geen verschil tussen een v en een b. Ze klinken ook ongeveer gelijk, als een b met licht geopende lippen.

Over het  Barekhu - een lied van lofprijzing) heb ik helaas geen opmerkingen genoteerd. Wel over het Odecha: (Psalm 118, Dank dat U mij geantwoord heeft.)
Hier moesten we leren modaal te zingen, d.w.z. alle noten bijna glissando verbinden; om contact te houden van noot tot noot.
De begin E van de sopranen moet niet het effect hebben van een kanonschot (!). Niet spookachtig gezongen zijn, maar licht.
De alten kunnen heel mooi ontspannen in maat 6 en 7, naar de gis toe. Dit klonk voor mij als een grote verbetering, wat een rust!
Adrián wees de alten erop, in die eerste maten goed naar de bassen te luisteren, ze mochten wel 50 % zachter zingen!

Afbeelding van Salomo Rossi, 1570-1630, beroemdste Joodse Barok-componist;

Odecah ki Anetani en Barekhu

De dalende lijnen dienen helder in plaats van donker te klinken. Aanwijzing bij maat 16 (een maat met vier korte nootjes bij de alten): laat elke noot klinken. A. deed een viool na, de strijkstok gaat heen en weer bij die 4 nootjes, niet in één haal over de snaren. Zo'n beeld werkte goed!
Ook deze; dat 'elk kruis  een zacht verschijnsel is in de Barok, altijd'. Er mag ontspanning zijn.
Wees bewuster op de cadensen en op de structuur. Ik denk, dat Adrián dit bedoelde, toen hij zei dat we 'in context' moesten zingen. Als de ene stem klaar is, komt de ander met een nieuw 'voorstel'. Dat moet je hoorbaar maken voor de luisteraar. En om dit weer te oefenen spraken we dit samen in, wat een prachtig leer-effect heeft. Je let meer op de andere stemmen en dat moet ook!

 

Adrían dirigeert heel rustig en doelbewust. Hij schept ook rust. Hij luistert scherp en kan goed overbrengen hoe hij het hebben wil. Soms waren zijn aanwijzingen moeilijk, en dat wist hij wel. Er waren stemoefeningen tussen - ik heb ze niet kunnen opschrijven, het meedoen en tegelijk noteren viel ook niet altijd mee! - waar hij expliciet bij zei, dát ze moeilijk waren en oefening vergden. Desalniettemin héél goed om ook eens aan de niveaus bóven die van het koor te kunnen snuffelen.

De workshop werd goed bezocht door mensen buiten het koor: er waren elf personen extra, van wie er één kwam om alleen te luisteren.
Alle koorleden hadden voor iets lekkers gezorgd, er kon in de pauzes heerlijk gesnoept en gerelaxed worden.

Relaxen met een hapje en een drankje

Het koor heeft een heel bijzondere middag gehad! Ik kon in veel opmerkingen van Adrián onze eigen dirigent, Hans Noyens herkennen. Toch werkt het goed als een ander het op zijn manier vertelt. Er is geen tegenstrijdigheid, maar aanvulling, verbetering, verdieping van inzicht. Adrián, onze hartelijk dank voor deze mooie ervaring!.
Hans, ook jij bedankt. Jij maakt elke keer een prima keus voor onze workshops, we zijn heel blij dat je ons in contact hebt gebracht met deze inspirerende dirigent. Dank, dank, het was hartstikke leuk!