Studiebol: Agora, Alejandro Amenábar, 2009.

Hoes

Alejandro Amenábar regisseerde onder andere de film The Others, uit 2001. Ik heb die film destijds met plezier gekeken. Verder is hij bekend van Abre los Ojos, waarvan een remake is gemaakt door Tom Cruise, als Vanilla Sky; en ten slotte van Mar Adentro, met Javier Bardiem.
Altijd weer leuk om een Spanjaard aan het werk te zien; eigenlijk nog leuker als de taal ook Spaans is - maar dat is noch in The Others, noch in Agora het geval.

Agora is een historische film, hoofdpersoon is Hypatia, een vrouwelijke wiskundige uit de vierde eeuw na Christus. Behalve wiskundige was zij filosoof en astronoom. Zij had totaal geen belangstelling voor de liefde, was enkel geïnteresseerd in de wetenschap.

Hypatia hier als lerares, de (fictieve) slaaf Davis (links) achter haar.

Zij had veel leerlingen, waaronder Orestes, Davis en Synesius. Alle drie verliefd op haar, maar zoals gezegd, zij houdt zich bij haar wetenschap.

Hier staat ze op het punt te ontdekken dat de zon in het centrum staat, en dat de baan van de aarde niet rond maar elliptisch is.

Het is de tijd van de eerste christenheid. Meestal wordt die erg mooi voorgesteld, in werkelijkheid was dat een obscurantistische tijd. De christenen wilden helemaal niet aan wetenschap doen, zij meenden dat Christus snel zou terugkeren op aarde. Omdat hij de Waarheid had gebracht, een Nieuwe wereld, verwachtten zij niets meer van oude wetenschappers, noch van enig nieuw onderzoek. Dat staat dus recht tegenover de opvattingen van Hypatia. Zij verdedigt de grote bibliotheek in Alexandrië, waar men poogde al de wijsheid van de hele wereld bijeen te brengen. Maar de bibliotheek gaat in vlammen op, tegen de macht van de agora (dit is de openbare ruimte, eigenlijk de markt waar het volk samenkomt) is geen kruit tegen gewassen. Wég met de heidenen!

Hypatia met haar vader, die de bibliotheek heeft helpen oprichten

Ook anderszins kruipt het nieuwe geloof in opvattingen van het gehele leven door, als een soort gif. Zo stelt Amenábar het voor, maar de huidige wetenschap geeft hem daarin gelijk. Het is vreselijk te zien, hoe groot de overeenkomst is tussen christendom toen en radicale islam nu. Geen beeld, geen stukje cultuur is veilig voor zulke mensen. Christenen vonden het ook helemaal niet nodig, om steden te onderhouden.... alles was immers op het hiernamaals gericht. Het was toen wat we nu 'een achterlijke godsdienst' noemen. Én gericht tegen vrouwen.

Een deel van de papyrusrollen. Enkel de rollen die gelijkenis hebben met het christendom (zoals werken van Plato) werden bewaard.

Amenábar is een atheïst, net zoals Hypatia.
Hypatia wordt uiteindelijk op een gruwelijke manier vermoord door de christenen, atheïsme werd als een gevaar gezien. Orestes, de Romeinse gouverneur in Egypte, stond te veel onder haar invloed. Ze wordt beschuldigd van hekserij.

Rachel Weiss speelt Hypatia

Deze Cyrillus, later kerkvader, speelde een verschrikkelijke rol in het ten onder brengen van Hypatia: gewoon zeggen dat in de bijbel staat dat vrouwen ondergeschikt zijn. Zo moest Orestes, Romeins gouverneur van Egypte, zich van haar ontdoen.

Orestes staat onder grote invloed van Hypatia. Toch verraadt hij haar, onder invloed van Cyrillus.

Hoe waarheidsgetrouw is de film Agora? Dit is heel interessant om te lezen; want natuurlijk klopt niet alles: de historische Hypatia was ouder toen dit alles speelde. Maar het gaat Amenábar vooral om het obscurantisme van de christenen, en dat is wel degelijk historisch waar.

De echte Hypatia was te dien tijde vermoedelijk 50 of 60.

Nog een artikel over de waarheidsgetrouwheid van de film. Behalve heidenen (geleerd, cultureel, met een enorme erfenis aan beschaving) spelen de Joden een rol in deze film. Opmerkelijk dat zij ook hier te lijden hebben onder progroms, de christenen verdrijven hen. Maar zij stenigen zelf ook. Ik heb in de recensies niet speciaal iets over hun rol terug kunnen vinden.
De Recensie door Roger Ebert is zoals altijd ook weer interessant.