Drie of vier werelden met evenveel talen? Plato, Popper en Polanyi. 2021

Uit dit boek van Popper komt het denkbeeld van de drie werelden; 

Objective Knowledge, 1972. 

Met dank aan Wikipedia en Jos Kessels:

Objectieve kennis
Sinds de jaren zestig publiceerde Popper verdere ideeën over menselijke kennis in het algemeen, en van wetenschappelijke kennis in het bijzonder. In zijn boek Objective Knowledge (1972) presenteert hij zijn uitgangspunt van de drie 'werelden': de wereld van fysische objecten; de mentale wereld van bewustzijnstoestanden; en de wereld van ideeën in objectieve zin. Elk van die werelden bevat allerlei objecten of zijnden. Deze werelden bestaan alle drie even echt, vooral omdat ze effect op elkaar kunnen hebben. De eerste wereld en de derde wereld beïnvloeden elkaar via de tweede wereld. De werelden zijn altijd van elkaar te scheiden, en moeten dus ook niet door elkaar gehaald worden.

Schematische voorstelling

van DEZE SITE.

De eerste wereld is die van de materiële dingen, van alles waar de natuurwetenschappen zich mee bezighouden. Deze wereld wordt meestal als de "echte", objectieve buitenwereld gezien en is ook eigenlijk de normaalste. Ieder mens maakt, als lichaam, deel uit van en leeft in een deel van deze wereld; niet ieder mens leeft in dezelfde plaatsen en streken van deze wereld.
De tweede wereld is die van de ervaringen, gewaarwordingen, belevingen, emoties en gedachten; de binnenwereld van alles wat subjectief is. Deze wereld bestaat eigenlijk net zo echt als de buitenwereld; mensen kunnen net zomin negeren dat ze ervaren en voelen en denken als dat ze handen hebben of in een huis wonen. Ook hier geldt dat ieder mens in een deel van deze wereld leeft en dat niet ieder mens in dezelfde streken van deze wereld leeft.
De derde wereld is die van de concepten en van de inhouden van opvattingen, ideeën en abstracties: de wereld van de theoretische zijnden. Ook deze bestaat echt.
Deze 'derde wereld' is door de mens geschapen, maar tegelijkertijd vrijwel onafhankelijk van de mens. Tot deze derde wereld behoort bijvoorbeeld de taal en de wiskunde, maar daarnaast ook wetenschappelijke theorieën. De relativiteitstheorie van Einsteinis een voorbeeld van zo'n theorie: het is mogelijk min of meer objectief te omschrijven wat deze theorie inhoudt, en de inhoud van deze theorie staat los van de bewustzijnstoestanden van de persoon Einstein. Popper spreekt in dit verband van de 'objectieve geest', als tegengesteld aan de 'subjectieve geest': de 'subjectieve geest' is die van de bewustzijnstoestanden van het individu, de 'objectieve geest' omvat kennis die onafhankelijk van het individu bestaat.

Karl Popper, 1902-1994. 

Subjectieve kennis

Bij Popper ontbreekt 'het kennend subject', daarin was hij niet geïnteresseerd. Toch is de mens juist bij Plato heel essentieel in zijn kennisleer. 

Zijn epistomologie is onlosmakelijk verbonden met zijn ethiek, omdat hij denkt dat om bijvoorbeeld rechtvaardig te zijn, het noodzakelijk is om te weten wat "rechtvaardigheid" is. Om kennis van dergelijke begrippen te kunnen funderen, introduceert Plato zijn ideeënleer, waarin hij stelt dat onze ziel voor de geboorte in de Ideeënwereld was en daar volmaakte kennis van de Ideeën heeft opgedaan. Bij onze geboorte zijn we deze kennis echter weer vergeten. Het komt er nu op aan om via de dialectische en socratische methode deze kennis, die ergens diep in de mens zit, terug naar boven te halen. Het vermogen tot kennis van de noodzakelijke en universele principes is volgens Plato in iedere mens aanwezig, men moet het zich echter weer herinneren (anamnese). 

Volgens Plato situeert kennis zich op het snijvlak van waarheid en geloof. 

De filosoof Michael Polanyi baseert zich op Plato. Polanyi was een tijdgenoot van  Popper, en diens tegenpool.

Polanyi, Michael, 1891-1076. Hongaars-Brits joodse wetenschapper en filosoof.

Schreef in 1958 het boek Personal Knowledge.

Zie de tegenstelling Objective en Personal knowledge. Klassiek is dus Plato's opvatting, dat het subject juist allesbepalend is. Anders dan bij Popper, bestaat daar nog een vierde wereld, van ideeën of vormen, de beginselen van kennis, de hoogste inzichten. Die zijn zuiver persoonlijk. 

In onze tijd werd het belang daarvan nog altijd verdedigd door onder anderen de filosoof Michael Polanyi (1891-1976), tijdgenoot en opponent van Popper. Hij liet in zijn werk zien dat al ons weten, hoe geformaliseerd ook, berust op persoonlijke betrokkenheid. Heel het spel van de filosoof is er op gericht om vanuit betrokkenheid door te dringen tot deze vierde wereld, die Polanyi (in navolging van Plato) ‘de stilzwijgende dimensie’  (de 'tacit dimension') noemde. 

Plato, detail schilder Raphaël.

Zelf heeft Plato op verschillende plekken aangegeven dat de kennis uit dat domein zeer persoonlijk is en vaak niet eens in woorden weer te geven. Nergens geeft hij een directe beschrijving van dit niveau. In plaats daarvan zoekt hij zijn toevlucht in vergelijkingen en metaforen om er iets van duidelijk te maken: het klimmen uit de grot naar het licht van de zon, of de vonk die plotseling overspringt en dan zichzelf voedt, of de ziel die vleugels krijgt en in het spoor van de goden opstijgt, of het beklimmen van de ladder van liefde, en dergelijke.

Plato's grot, van DEZE SITE.

'Het klimmen uit de grot naar het licht.' 

Evenzo hebben veel denkers hebben, in aansluiting op Plato en Polanyi, betoogd dat kennis op dit niveau een aparte, eigen taal heeft, namelijk die van poëzie, beeldende kunst en muziek. Dat zijn symbolische weergaves van een boven-rationeel weten, gericht op schoonheid en waarheid, dat je uittilt boven je dagelijkse beperktheid. Het is een weten dat een harmonische balans creëert waarin denken, willen en voelen op elkaar zijn afgestemd en je een beeld krijgt van floreren, hoe het is om in vorm te zijn. Het veronderstelt zowel zelfinzicht als creativiteit, scheppende verbeelding. Zonder die twee, in de wereld van nuchtere zakelijkheid en louter externe, aardse gerichtheid, doet de sensatie zich niet voor. 

Zie verder nog: https://eidoskoop.nl/wp-content/uploads/2020/10/05-Kunst-is-kennis.pdf