Borderline Times, Het einde van de normaliteit, Dirk de Wachter, 2013.

'Fast, Short, Kicking, New.'
Antidotum: de 'kleine goedheid' en de bescheidenheid. 
(vrij naar Dirk de Wachter)

Boekomslag; het is een succesboek geworden. 

Het programma Kruispunt op zondagavond heeft af en toe prachtige uitzendingen.

Wilfried Kemp presenteert Kruispunt.

Zo was ik op zondag 19 mei jl. weer getroffen door een uitzending over de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter. De titel van de uitzending was De kunst van het ongelukkig zijn. We moeten in het huidige tijdsgewricht leren dat verdriet en gedeprimeerdheid bij het leven horen, en niet voor alles naar de psychiater lopen of een pilletje gaan slikken. Bovendien moeten we leren dat ons hoogste geluk erin ligt wat we voor de ander kunnen doen. De Wachter zegt dit de filosoof Emmanuel Levinas na. De Wachter is een zeer geliefd spreker, onlangs sprak hij in de Jacobikerk te Utrecht, en trok daar een volle kerk, meest met jonge mensen. 

De Wachter op de preekstoel. 

De uitzending wakkerde mijn belangstelling aan voor het geschreven werk van De Wachter, en ik kwam uit bij het boek Borderline Times, van 2013. Ik herinner me dat ik destijds de recensie van het boek met veel belangstelling gelezen had.
In dit boek vinden we een uitgebreide versie van wat heel kort in Kruispunt werd gezegd. De Wachter ziet in onze huidige maatschappij precies de kenmerken terug van het borderline-syndroom, zoals dat in het Handboek voor de Psychiatrie beschreven wordt. Hij schrijft zeker niet veroordelend, want de stellingen die hij bij de negen kenmerken neer-pent, vermelden allemaal dat WIJ, oftwel IEDEREEN, aan deze 'mankementen lijdt.
Wachter pleit in dit boek onder meer voor een woordcultuur, die volgens hem meer zegt dan de thans heersende beeldcultuur. Denk alleen maar aan de smileys. Ik breng het overheersen van beeldtaal  in verband met het gebrek aan diepte dat hij waarneemt; diepte is alleen met woorden uit te drukken.

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, hierin het borderline-syndroom, dat De Wachter terugziet in de maatschappij in haar geheel. 

De voornaamste trek van de borderliner is 'het krampachtig voorkomen dat hij in de steek gelaten wordt', oftewel een grote verlatingsangst. Er is een enorme individualisering, verstedelijking, een lijst van dingen (bucketlist) die iemand nog wil doen of moet hebben, allemaal zaken die men 'moet hebben' om zich geliefd te weten. En dat komt dan tot uiting in 'likes' op Facebook.
Onze relaties zijn 'instabiel' en 'intens': een 'levenslange' partner is saai, we wisselen van de een naar de ander (kort door de bocht gezegd). We leven in een wegwerpcultuur, ook wat beteft de liefde; de kinderen zijn daarvan de dupe, Het thema 'hechting' treedt hier al naar voren.

Eenvoudig schema borderline-type. 

Het is een heel goed boek, dat echter meteen al de kenmerken van een al wat verouderd boek heeft. Daarmee laad ik de verdenking op me, dat ik ook al weer erg snel van het een naar het ander schiet, geen geduld heb (De Wachter vindt zijn naam zo mooi symbolisch: we kunnen niet meer wachten, alles moet instant, meteen gekocht, gedaan, elke behoefte vervuld worden.)

Plaatjes uit Second Life

Maar twee dingen moeten me van het hart: Second Life, een videogame waarop iedereen met een eigen Avatar zijn eigen wereldje kon bouwen, met eigen huis, eigen meubels, is volgens mij van de horizon verdwenen. Ik lees op internet dat het nog steeds bestaat, en dat er tegenwoordig vooral creatieve mensen aan deelnemen. De populariteit die het een aantal jaren geleden had, is weg. Second Life noemt De Wachter als model van verschuiving van het leven van de realiteit naar de virtualiteit.
Hetzelfde geldt voor de Occupy-beweging, in Spanje de Indignados. De Wachter noemt de beweging hoopvol, omdat die uit was op het verkleinen van de enorme verschillen tussen arm en rijk.

Drie plaatjes van de Occupy-movement.

Ik wil overigens ook weer niet beweren dat het boek achterhaald is, vanwege deze twee voorbije stromingen: het is nog altijd opvallend fris en actueel in het benoemen van de borderline-problematiek van de maatschappij. 

Uit de talloze kenmerken van de borderline maatschappij haal ik er een paar naar boven: zelfmutulatie en de dood. Een borderliner snijdt zich dikwijls in de armen, om zo de grote geestelijke pijn niet te voelen. De Wachter trekt een parallel naar de piercings en de tattoos die we tegenwoordig massaal laten zetten, vrijwillig, door anderen.

Zelfmutulatie...?

En wat de dood betreft, ziet hij de euthanasie als een middel om alles in de hand te houden, en het leven een opeenvolging te laten blijven van 'leuke dingen'

Verder hebben mij de volgende kenmerken getroffen:
Het verdwijnen van de subjectiviteit:
Alles moet in regels en voorschriften gevangen worden. Als voorbeeld geeft hij een creche, met verzorgters die breiwerk verrichtten, terwijl ze de kinderen in de gaten hielden die een slaapje deden. Dat mocht niet meer van de leiding! De waarheid was, dat de combinatie breien-in de gaten houden zeer goed werkte, omdat de vrouwen 'vergleden in een soort kabbelend luisteren'. - Prachtig!
Het verdwijnen van diepte, van basic trust: geen betekenisvolle relaties meer; in plaats daarvan hangt alles af van de vraag hoe we eruit zien.

Genots- en kickcultuur

Er heerst een genots- of kickcultuur.
Seks is niet meer verboden, zoals vroeger: seks is tegenwoordig een plicht en kan altijd en overal. Is niet meer noodzakeleijk ingebed in liefde.
Er is een hang naar het vluchtige, het nieuwe.

De Wachter ziet ook, dat alles wat vroeger randverschijnsel was, mainstream geworden is. Voor elke aandoening is er een pilletje. We kunnen niet meer leven met 'lastigheden' (hij wordt ook de psychiater van de lastigheid genoemd.)
De Wachter geeft erg veel citaten van de Franse schrijver Michel Houellebecq, die hij een  chroniqueur noemt van de hedendaagse maatschappij.

Michel Houellebecq; veel citaten uit Mogelijkheid van een eiland.

Ik noem één mooi citaat van Houellebecq:
'Sommige mensen hebben het angstaanjagende gevoel dat ze niet zelfstandig kunnen leven; in wezen zijn ze niet in staat hun eigen leven onder ogen te zien, in zijn geheel, zonder schaduwvlekken of op de achtergrond geschoven elementen.' 

Arnon Grunberg. Bijvoorbeeld van hem lezen De man zonder ziekte. 

Arnon Grünberg is voor hem de Nederlandse Houellebecq. Één citaat van Grunberg, dat als motto dient bij het boek van De Wachter::
'Als je jong bent, denk je dat er normale mensen bestaan, maar dat jij de pech hebt ze niet te kennen. Later kom je erachter dat dat onzin is, dat er geen normale mensen bestaan. Er bestaan alleen patiënten. Sommige patiënten weten zich staande te houden ten koste van andere patiënten en die noemen we daarom geen patiënten. Die noemen we geslaagd.'

Overigens vindt De Wachter zowel Houellebecq als Grünberg tekenen van hoop, omdat die wel de vinger op zere plekken leggen .In de laatste hoofdstukken geeft hij trouwens erg veel werken weer die hem hebben geïnspireerd: ik noem uit de veelheid aan namen en boeken: van Roger Scruton: Waarom cultuur belangrijk is, van Martha Nussbaum: Niet voor de wind, van Guus Kuijer Hoe word ik gelukkig?. Van Karel Čapek Oorlog met de salamanders; van Freud Het onbehagen in de cultuur; van diverse auteurs: Het nieuwe onbehagen in de cultuur, 2011; van de Canadees Charles Taylor uit 1989: Bronnen van het zelf;  van Darian Leader Het nieuwe zwart; van Peter Sloterdijk Je moet je leven veranderen. En een schrijver-filosoof van wie ik zeker nog iets meer wil weten: Slavoj Žižek, een Sloveense socioloog, filosoof, psychoanalyticus, communist en cultuurcriticus.

Slavoj Žižek.

Zijn meest recente boek, 2018.

Dirk de Wachter; hij vindt zijn naam exemplarisch: in deze maatschappij moet alles direct, we kunnen niet meer wachten. 

De Wachter schreef nog twee boeken ná dit boek: Liefde. Een onmogelijk verlangen?, Leuven, 2014

De wereld van De Wachter, Leuven, 2016

Inspirator voor De Wachter is de filosoof Emmanuel Levinas:

Emmanuel Levinas, 1906 (Litouwen) - 1995 (Frankrijk)

"Het gelaat toont het idee van oneindigheid"

De denkwereld van Levinas is tegengesteld aan de borderline times. "Het is niet jij die de wereld een plaats geeft, maar het is de Ander, die jou aanspreekt, appelleert en jou een plaats geeft"

Volgens Levinas is de medemens niet slechts een ander persoon, maar verschijnt die als een vreemde ander. Om het overstijgende anders-zijn van de ander te benadrukken schrijft hij de Ander herhaaldelijk opzettelijk met een hoofdletter. De Ander is geen object waar ik gebruik van kan maken. Volgens Levinas verschijnt de Ander – hij spreekt van ‘het gelaat van de Ander’ – als ontoegankelijk schepsel dat een appèl doet op mijn verantwoordelijkheid. Deze gedachte, verkondigd in Levinas’ hoofdwerk Totaliteit en Oneindigheid (1961), heeft artsen, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen geïnspireerd hun patiënten op een meer zorgzame en respectvolle te behandelen.

Voor een recensie voor het laatste boek van Dirk de Wachter, zie HET NRC VAN 2016.