The lost words, Robert Macfarlane and Jackie Morris, 2017.

'The Lost Words was originally Morris’s idea and stems from her sadness that, beginning in 2007, the Oxford Junior Dictionary, whose audience is my oldest son’s age, began removing words like “bluebell,” “acorn,” “heron,” and “kingfisher” from its pages because, in our tech-obsessed world, those words are thought not to matter as much as “broadband,” “cut and paste,” and “block graph.” Morris approached Macfarlane with the idea for a book made up of these culls; Macfarlane, it turns out, had long since been bewitched by the power nature words have to summon forth a world. It was a perfect match.'

Boekomslag

Dit is een prachtig boek, echt iets voor een boekenliefhebber als ik ben. Het is een kinderboek, maar zeker geschikt voor volwassenen. Het heeft maar één 'nadeel': het is geschreven in het Engels. En daar het hier poëzie betreft, is het niet altijd gemakkelijk om te lezen.
Het gaat om 'verloren woorden', maar eigenlijk gaat het om de natuur, of om het voorbijgaan aan de natuur.... Want de natuur is misschien wel aan het verdwijnen is in onze levens, en in die van onze kinderen. Ik hoef mijzelf alleen maar na te gaan: toen ik Ton nog maar een paar jaar kende, genoten wij van weidevogels als tureluur, kievit, kemphaantjes, gele kwikstaart, leeuwerik.... Van al deze vogels zien en horen we er tegenwoordig nauwelijks meer van.
In dit boek worden een paar van deze in de vergetelheid rakende zaken benoemd, er wordt een gedicht aan gewijd  - een gedicht waarin de beginletters van de regels de naam van het dier, de boom of de plant vormen ('spell-poems') en er worden prachtige tekeningen naast gezet.
'Spell-poem' heeft overigens ook de betekenis van 'magie': 'If the right spells are spoken, the lost words might return....'
De teksten zijn van Robert Macfarlane,

Robert Macfarlane is de schrijver van een paar bestsellers, waaronder Landmarks, The Old Ways and The Lost Words (with Jackie Morris).Zijn boeken gaan over landschap, natuur, plaats, mensen en taal, en zijn zeer inspirerend. 
Ik heb nu ook een dvd van hem geleend: met de film The Mountain. Ik kom hierop terug. 

Illustrator Jackie Morris. Geweldige tekeningen!

Ik geef nu een paar van de schitterende illustraties, met hier en daar een enkele dichtregel erbij :

Otters foto: Jackie Morris

 Adder: Foto: Jackie Morris
'Rustle of grass, sudden susurrus, what
the eye misses
For adder is as adder hisses.'

Dit is het hele gedicht Bluebell (wilde hyacint), op muziek gezet en gezongen; 

Enter the wood with care, my love

Kastanje

'Cabinet-maker, could you craft me a conker?'

(...)

'Realize this (said the Cabinet-maker, the King, and 

the Engineer together), conker cannot be made,

however you ask it, whatever word or tool you use,

regardless of decree. Only one thing can conjure

conker—and that thing is tree.'

de raaf 

'Rock rasps, what are you?

I am raven! Of the blue-black jacket and the

boxer's swagger, stronger and older than peak

and than boulder, raps Raven in reply.'

IJsvogel (Kingfisher)

'Kingfisher: the colour-giver, fire-bringer, flame-flicker,

river’s quiver.

Ink-black bill, orange throat, and a quick blue 

back-gleaming feather-stream.'

Paardebloem (dandelion)

'Dazzle me, little sun-of-the-grass!'

Reiger (heron)

'Out of the water creaks long-legs heron, 

old priest heron'

IJsvogels nogmaals

'Flashes down too fast to follow, quick and quicker

carves its hollow.'

'We will never whisper to you, listeners, nor speak, nor shout,

and even if you learn to utter alder, elder, poplar, aspen,

you will never know a word of willow—for we are willow

and you are not.'

Jackie Morris, onder en boven

Het boek is ook erg bijzonder door zijn formaat, het is erg groot, en bijvoorbeeld de uil bij de wilde hyacint staat over twee pagina's getekend, indrukwekkend.
Echt een prachtig en ontroerend boek - stemt wat weemoedig.

Het nieuwe zwart, Rouw, melancholie en depressie - Darian Leader, 2011 (2008)

'We kunnen pas het verlies van het object als geheel ervaren als men het object ook als geheel heeft liefgehad.'

Boekomslag

Leader wordt erom geroemd moeilijke begrippen uit de psycho-analyse toegankelijk te maken voor een breder publiek. Dit boek heeft als thematiek rouw en melancholie, en Leader zet het af tegen het moderne begrip depressie.
Depressie geeft eigenlijk een reeks van symptomen aan, en Leader vindt, dat het hele begrip uitgebuit wordt door de farmaceutische industrie. Die is alleen maar bezig de symptomen te bestrijden. De ziekte 'depressie' is alleen maar toegenomen, volgens Leader omdat de industrie daarachter zit. Hij legt een verband met het ineenstorten van de markt van valium en andere middelen in de tachtiger jaren, die verslavend bleken.

Leader gelooft niet in symptoombestrijding, hij meent dat mensen zouden moeten kijken naar wat ze neerslachtig maakt. Via praten, maar ook via zelf verhalen maken, zou de pijn doorleefd moeten kunnen worden (rouw-arbeid), en mensen kunnen zo min of meer over de pijn heengroeien.

Leader bouwt zijn boek rondom een belangrijk essay van Sigmund Freud: Rouw en Melancholie.

Essay van Freud, van 1917.

Freud maakt onderscheid tussen rouw en melancholie: bij melancholie slaat de rouw naar binnen, de nabestaande maakt zichzelf verwijten en voelt schuld. 'Bij rouw treuren we om de doden; bij melancholie sterven we met hen.'
Ik vind het een lastig onderscheid, en voor zover ik het goed onderscheid, heeft een melancholicus het nog moeilijker dan een rouwende, omdat elk gevoel van eigenwaarde weg is. Dat komt tot uiting in zelfverwijt en zelfsmaad. Eigenlijk gaat er een verwijt aan de overledene onder schuil, zegt Freud. 'Afwezigheid wordt nooit geaccepteerd zonder woede.' Genegenheid en haat zijn in het emotionele leven nauw verbonden, al is dat voor de meeste mensen moeilijk te aanvaarden

Maar eerst nog over het proces van verwerking van beide:
Leader vindt dat we onze doden niet onder het tapijt moeten vegen, noch dat we hen zo snel mogelijk zouden moeten vervangen. De persoon die we missen moeten we een plaats geven. Ik zelf vind een mooi voorbeeld daarvan Femke van der Laan, de weduwe van Eberhart van der Laan, de populaire burgemeester van Amsterdam.

Femke van der Laan; geeft nu cursussen in verdriet.

Leader legt ook uit, uit welke fases een rouwproces bestaat. Belangrijk bijvoorbeeld is, dat we de dode die we betreuren steeds vanuit nieuwe gezichtspunten, met andere herinneringen, opnieuw beleven. Dat is elke keer pijnlijk, maaar het helpt om uiteindelijk wat losser te komen. Ik vond dit een prachtig inzicht. Hij geeft als voorbeeld het boek van Sophie Calle, Exquisite Pain. Calle doet precies wat Leader hier vertelt, ze geeft in dit boek allerlei nieuwe 'pijnpunten', en laat ook andere mensen met hun vormen van verlies en rouw aan het woord. Voor meer informatie over dit boek zie dit KORT OVERZICHT VAN EXQUISITE PAIN.

Exquisite pain, Sophie Calle

Leader noemt Calle's projekt 'een volmaakte illustratie van de rouwarbeid zoals Freud die beschreef'.

Dit brengt me gelijk op het thema dat Leader ook noemt: dat de kunst zo veel te vertellen heeft over rouw en melanhcolie. Muziek kan ons bijvoorbeeld zo troosten omdat in de muziek soms ook het verdriet voelbaar is. En dat wij allemaal ons eigen verhaal zouden moeten vertellen, of maken, als we het over rouwen hebben.

Een ander interessant punt is dat we bij de rouwarbeid - er is een verschil tussen verdriet en rouw; bij rouw doorleef je bepaalde stadia, bekijk en verwerk je je eigen ellende - ook de nare kanten tegenkomen van de dode. /Die moeten ook een plaats krijgen. En het interessante is, dat bij al die verschillende invalshoeken de ander als De Ander tegenkomen. Want onze geliefde doden kennen wij alleen via het beeld dat wij van hem of haar hebben. Er is altijd wel iets wat je ontgaat, en bij het rouwen kun je er achterkomen dat je niet alles van hem of haar wist. 

Grafrede van John Cleese bij de dood van Graham Chapman. 

Bij alle aspecten die je doorleeft, komen ook dedonkere kanten van de dode naar boven, en ook die moeten een plaats krijgen in het rouwproces. Meestal is dat erg moeilijk, maar het werkt juist bevrijdend.
Een prachtig voorbeeld is de rede die John Cleese uitsprak bij de dood van Graham Chapman. In tegenstelling tot de gewone loftuitngen bij grafredes heeft Cleese het onder meer over Chapman als 'die klaploper' die hij was. De zaal lacht zich rot, omdat het in de kern waar is: degene die we liefhebben, haten we ook altijd voor een deel. Voor velen moeilijk te erkennen, maar op Chapmans  uitvaart klinkt een bevrijdende lach!

Ik heb met plezier teruggekeken naar een uitzending van VPRO Boeken, een interview van Wim Brands met Darian Leader. Het is natuurlijk schrijnend om te zien hoe Brands, die uiteindelijk suicide pleegde vanwege zijn depressie, over dit onderwerp praat. Maar los daarvan: Leader is erg helder over zijn boek en zijn ideeën. Het interview is terug te zien onder de link: VPRO BOEKEN 2011.

Je bent niet alleen wat je eet, je bent  waarvan je hebt gehouden. Dat maakt, dat we bij verlies ook eerdere verliezen opnieuw doorleven.

Rituelen noemt Leader ook als zeer belangrijk bij een gezonde rouwverwerking. Dat komt, omdat we bij een begrafenis of uitvaart ook erkend worden in ons verdriet; want de verwerking van een verlies wordt pas werkelijk als zij wordt erkend.
Er is weer een ander aspect bij openbare rituelen van bekende persoonlijkheden; Als voorbeeld noemt hij de begrafenis van Lady Di, die zeer betreurd werd door iedereen. Leader neemt aan, dat er bij die gebeurtenis door mensen ook om persoonlijke (dus andere) verliezen getreurd wordt; dat verdriet vindt nu een uitweg. 'Het publieke bevordert het persoonlijke,' zegt Leader.

Een bloemenzee voor de poort van Kensington Palace, vlak na Diana's dood in 1997 AFP

Het is overigens de vraag of je ooit een streep kunt zetten onder je rouwarbeid. Wel is van belang dat je de dode ook symbolisch ten grave brengt - omdat veel mensen a.h.w. nog met de overledene voort blijven leven. Dit symbolische noemt Leader het doden van de dode. Het maakt de banden met hem of haar losser.

Overigens citeert Leader ook heel veel de psycho-analyticus Jacques Lacan. Ik ken hem helemaal niet, en wat ik over hem vond op internet, is hij niet gemakkelijk te begrijpen. Leader schreef ook een boek over hem, te weten:

Auteur is hier ook Darian Leader.

Leader noemt nog Brokeback Mountain van Ang Lee als een studie van liefde en verlies. De uitleg hiervan - de twee overhemden van de hoofdpersonen die over elkaar heen hangen - vind ik erg moeilijk; ik noem hem desondanks. Meestal wordt de film gezien als een film over homoseksualiteit.

Een studie van liefde en verlies.

Leader noemt vier fases in het rouwproces:

1. Het scheppen van een kunstmatig kader; het uitkiezen van bepaalde details uit en veelheid van de werkelijkheid. Vergelijk de madeleines van Marcal Proust. Je maakt iets kunstmatig. Eigenlijk maak je zo een symbool. 

2.  Dromen: vaak dood je in de droom degene om wie je rouwt; zie boven: de vermenging van liefde en haat. Het doden van de overledene is een wezenlijk aspect van de rouw.

3. Het object van rouw: de persoon, of wát we aan die persoon verloren hebben. 'We kunnen pas het verlies van het object als geheel ervaren als men het object ook als geheel heeft liefgehad.'- Dit roept veel vragen op, bijvoorbeeld de vraag in hoeverre we van iemand houden om wie of wat hij voor onszelf is. 

4. Rouwen om wie of wat wij voor de overledene waren. Nooit meer zal iemand mij 'Mosje' noemen, wat ik voor mijn vader was. 

De auteur. 

Er staat nog een interessante bespreking van het boek in het Tijdschrift voor psychiatrie; en ook onder DEZE LINK staat nog allerlei wetenswaardigs.
Ik zelf vond nog een heel oud werk over melancholie, te weten: Anatomy of Melancholy, van Robert Burton.

Robert Burton, leed zelf aan melancholie, en schreef er zijn hele leven over. 

Eerste uitgave, 1621 (!)

'I write of melancholy, by being busy to avoid melancholy. There is no greater cause of melancholy than idleness, no better cure than business.'

Leader zelf geeft voor nadere achtergrondinformatie over rouw en melancholie onder andere de boeken: Melancholia and Depression, van Stanley Jackson; en Jennifer Radden (red): The nature of Melancholy.

Boven en onder: twee actuele werken over rouw en melancholie. 

Slotwoord:

Het nieuwe zwart is geen gemakkelijk boek. Het staat vol met voorbeelden uit de rouwcultuur, ook van andere volken. Die vond ik soms moeilijk te begrijpen. Ik heb gepoogd enkele essentiële zaken uit het boek weer te geven. 

Mandy, Panos Cosmatos, 2018.

"Mandy is een film die griezelig, plat, mooi, droef en lachwekkend tegelijk is. Panos Cosmatos heeft talent voor paradoxen. Hij maakt bloedserieuze camp met emotioneel geladen formalisme en zegt niks oorspronkelijks met een geheel eigen stem. Iemand om in de gaten te houden."

NRC, 11 september 2018.

Filmposter.

Ik werd door mijn dcohter op deze film gewezen vanwege het opvallende talent van Nicolas Cage. Ik geloof dat zij niet zeker wist of ze deze film (of de speler) nu goed of niet moest vinden, voor mij was er geen twijfel: ik vond de film steengoed. Hij was heel erg spannend, om niet te zeggen af en toe eng, de beelden en kleuren maakte indruk, ik moest vaak ook lachen - hoe eng het ook was - en ik was getroffen door de muziek. Die is van de IJslandse componist Johann Johannson. Ik haal hier een stukje aan uit een review van Rogerebert: 

"One more thing before you go on this journey with Nicolas Cage: the incredible Johann Johannsson ("Sicario," "Arrival") does the best of his career in this, his final film composition. The score here is another character, a series of screeching, violent noises that add to the tone of the film in ways that can't be overstated. The film simply doesn't work without it. And, as much as I like other parts of the movie, Johannson's work alone justifies a viewing. It reminds us how much we lost by his early passing." - Helaas onverleed Johannson al in 2018, nog geen 50 jaar oud.

Mandy (Original Motion Picture Soundtrack)

by Jóhann Jóhannsson

De cd met de filmmuziek.

De componist.

Het is niet zo dat ik van death metal houd, en ook het horrorgenre is niet het genre dat mij het beste ligt... Maar het is wel zo dat er in deze film een hoogtepunt bereikt wordt aan gekte, griezeligheid, schoonheid, acteertalent.

Neem Nicolas Cage: 

Cage als zichzelf. 

Hier als de gedwongen toeschouwer - Red Miller - bij de moord op zijn vriendin Mandy. 

Cage schaamt zich nergens voor. Op het dieptepunt van zijn verdriet staat hij in zijn onderbroek met een fles wodka, die hij gillend en huilend verorbert, zowel door de wodka op zijn wonden te gieten, als door hem als water op te drinken. 'Over the top", jawel: maar zo mooi over de top. 

Hij had zo'n lieflijke band met zijn artistieke vriendin Mandy. Later, als hij lijdt onder haar verlies, komen tekeningen van haar terug in zijn geeest. 

Als zij gevangen genomen wordt door een griezelige motorbende en de al haast even griezelige volgelingen van Jermiah Sand, is er een prachtige - maar ook weer enge - scene, waarbij de trekken van Jeremiah overgaan in die van Mandy. Zij wordt gespeeld door Andrea Riseborough, en haar trekken - de ogen! - hebben iets griezeligs. Ik zag dat bij Riseboroug zelf niet terug. 

Andrea Riseborough als zichzelf.

Hier als Mandy. Artistiek, gevoelig, en een beetje eng. 

Hier lacht ze haar belager uit. 

Uitgelachen staat Jeremiah zodanig voor gek in zijn blootje, dat alleen de erngste wraak nog goed genoeg is. 

En zo ziet de engerd er als zichzelf uit, Linus Roache. 

In 2002 speelde hij Robert Kennedy, in de film RFK

Mandy is het slachtoffer van Jeremiah Sand, een Charles Manson-achtige sekteleider, die een aantal volgelingen aan zijn voeten heeft, maar ook kan beschikken over een griezelige motorbende, Die ontvoeren Mandy, omdat Jeremiah denkt dat hij God is en over Mandy wil beschikken.

Zij lacht hem in zijn gezicht uit: een doodzonde. Hij vermoordt haar voor de ogen van haar geliefde. In de tweede helft van de film volgt dan de superieure wraaktocht van Red Miller, Nicolas Cage. Een opvallende scene daarbij is het gevecht met de twee motorzagen. Eng ja, maar ook weer erg om te lachen. 

Panos Cosmatos, de regisseur. Grieks-Canadees, geboren 1974. 

Enkele foto's uit de film.

Hier staat Cage met zijn vriend, Caruther, gespeeld door Bill Duke

Jeremiah Sand, gespeeld door Linus Roache. 



De 'goddelijke' Jeremiah. Drugs spelen een grote rol in de sekte.

Het befaamde zaag-gevecht. 

PS: De moorden zijn niet om aan te zien, zo eng... Dat moet wel worden gezegd. 

The great wall, Zhang Yimou, 2016

It won’t be remembered as Zhang’s best film, but the director’s artistic touch is on display in his long panoramic sweeps and artful use of colour. Simultaneously futuristic and historic, the visual spectacle carries the film, while Zhang manages to include plenty of promised “Chinese elements”, including a beautiful shot of traditional sky lanterns at one character’s funeral.

The Guardian review.

De Chinese Muur of Grote Muur is een uit aarde en stenen opgetrokken verdedigingslinie in het noorden van China. De ruim 6.000 kilometer lange muur, die in het Chinees lange muur van 10.000 li heet, moest het Chinees Keizerrijk beschermen tegen vijandelijke nomadische ruitervolkeren. Het complex strekt zich uit van Shanhaiguan, een stadswijk van Qinhuangdao aan de Golf van Bohai, tot de Jiayupas, nabij de stad Jiayuguan in de provincie Gansu. De gehele verdedigingslinie, inclusief verdedigingsgroeven van 359 kilometer en 2.232 kilometer aan natuurlijke grenzen (rivieren, heuvels en bergen), heeft een lengte van 21.196 kilometer.

Situering

Eeerlijk gezegd vonden wij er niet zo veel aan, aan deze fantasy-avonturenfilm van de grote Chinese meester Zhang Yimou. Er waren af en toe schitterende beelden, die mij de mooie opening van de Olympische Spelen in Beijng in herinnering brachten. 

In deze film wordt aan het begin verteld, dat de Muur niet alleen reële vijanden moest buiten houden, maar ook legendarische, mythische. 

Verzonnen vijanden dus, en zo werd de film een fantasyfilm. Daarbij zijn de gevechten tegen de Tao-Tei-monsters steeds hetzelfde, en ook nogal overvloedig in aantal. De achilleshiel van het monsterleger is de koningin van de Tao Tei. De strijd wordt gevoerd door het Chinese leger, in samenwerking met Private Ryan.... eh, ik bedoel natuurlijk Matt Demon. Die was met een maat op zoek naar het buskruit, en werd onderweg overvallen door een monster. Hij schuilt bij het leger, dat een mooie vrouwelijke leider heeft. Matt - in de film William - krijgt spijt van zijn hebzucht, en gaat de Chinezen vertrouwen. En dus helpen. Hij is superdapper, en doodt erop los. 

Zo heeft Zhang de gelegenheid om culturen samen te laten komen in de strijd tegen een anonieme gemeenschappelijke vijand en vooral om uit te pakken met groots opgezette belegeringen en aanvallen waarbij de computers overuren hebben gedraaid.

Dit is het enige plaatje van de Taotei. Je moet echt naar de film als je die vijand wilt zien. 

De aankleding is natuurlijk weer mooi. 

Poster 

Deze nieuwe generaaal spreekt gelukkig Engels.  

Het is echt een mannen-jongensfilm, met veel gevechten en actie. 

Saai. 

De regisseur. 

Zhang Yimou kreeg nogal wat kritiek, omdat een aantal Amerikanen de hoofdrol speelden in een overigens echt Chinese film.

Dit zijn ook mooie beelden. Ik kan niet altijd goed zien of het computerbeelden zijn. Soms wel. 

Hij is super-dapper.  

Pedro Pascal speelt de tweede huurling, Tovar.

Trailer

Willem Dafoe, een derde hebzuchtige westerling achter/op de muur, verdient hier ook nog een plekje. 

De Chinezen zijn allemaal gedisciplineerd, onzelfzuchtig et cetera... De westerlingen corrupt, diefachtig, slecht. Alleen Mat Damon bekeert zich. 

De film is dikwijls erg om te lachen.