Dit waren wij, Josefien Hendrickx, 2017.

Dit is vrijwel de enige foto die van de documentaire terug te vinden is op internet. 

Begin juli zond de VPRO deze documentaire uit. Hij is nu terug te zien, zie Uitzending Gemist, al weet ik natuurlijk niet voor hoe lang nog. Ik kan hem zeker wel aanbevelen!

Maakster van de documentaire is Josefien Hendrickx, de jongste uit een gezin van drie kinderen: Lot, Beer en zij. Josefien werd professioneel filmmaakster, en monteerde de honderd meter (!) film, die haar vader Rob als amateur van zijn gezin had gemaakt. Ook mocht ze de dagboeken van haar moeder Ellen gebruiken. 

We zien gewone filmpjes, zoals opnames tijdens vakanties, lekker zwemmend in zee, of bij een kampvuur. Maar ook slapende kinderen, ruziënde kinderen, een moeder die in bed leest, terwijl ze overspannen is. Van die momenten die je normaal niet filmt. Wat de documentaire bijzonder maakt, zijn de reflecties die Josefien erop los laat, maar vooral: het commentaar van de vader, terwijl hij filmt. Ik schrok er wat van, het was soms rauw en hard, en gold vooral de zoon, het middelste kind, Beer.

De geliefde Josefien 

Dat maakte de documentaire hier en daar pijnlijk, het meeste voor Beer, maar ook voor moeder Ellen. Maar het sarcasme betrof nooit Josefien, die  was het zonnetje in huis. Opvallend, ook voor haarzelf.  

Ik citeer hier Trouw over hoe over de gezinsverhoudingen gedacht werd: 

Zij (Josefien) was als jongste duidelijk de lieveling van het gezin. 'Josefien, ons geschenk, is de spil waar alles hier om draait', citeert ze haar moeder. 'Wij vieren vinden haar mooi, lief en knap. Haar glimlach is onze motor, zelfs Rob smelt ervoor." (...)

Dit mag haar moeders perspectief zijn geweest, haar zus Lot en broer Beer zullen haar echt niet altijd zo hebben gezien. 'Schijnheilig kutkind', noemde Beer haar vaak. Dat was ze ook, ziet ze nu. Omgekeerd ziet ze ook hoe ze haar herinnering aan haar broer moet bijstellen. Hij was altijd 'lastig', maar al die meters film ziet ze daar niets van terug en is hij een energiek, lief, onderzoekend jongetje. Des te meer ziet en voelt ze de cynische, ondermijnende opmerkingen die haar vader tegen hem maakt - en alleen tegen zijn zoon. 'Volgens mij kun jij helemaal niet fietsen Beer, laat je benen eens zien?' Of: 'Het is een goeie dag, misschien komt er vandaag iets zinnigs uit.' Of: 'Dit is Beer nou - volstrekt geschift.' Meteen daarna zoomt hij in op een engelachtig tuinbeeldje. 'En dit is Josefien.' (...)
Mijn hart krimpt ineen. Josefien krijgt complimentjes en applausjes als ze blokfluit speelt, Beer krijgt kritiek.

Moeder met Josefien. 

Desondanks - of juist daardoor - vond ik het een mooie documentaire. Het ging niet om de obligate familiefilmjes alleen. Er werden in het begin twee werkelijkheden door Josefien tegenover elkaar gezet: een gezin is een kleine terreurorganisatie, tegenover mijn gezin is het beste wat mij is overkomen. Welke van de twee is waar? Of zijn ze misschien allebei waar?

De opmerkingen van de vader vielen inderdaad op door het ondermijnende karakter ervan. Ergens las ik: dat zijn van die opmerkingen (van een van de ouders) die een mensenkind meestal met zich meedraagt, en die pijn blijven doen. Hier zijn ze (uitzonderlijk genoeg) op beeld en geluid vastgelegd.  

Daartegenover stelt Josefien, zoals ik ergens las: Vader Rob filmde weer heel zacht. Ja. Er was een duidelijke discrepantie tussen de bewering dat Beer 'zo lastig' zou zijn geweest, en het leuke joch dat ik zag. (Toen hij puber was, was dat vrolijke van hem wel weg.)

Ik vroeg me af of de film heel bijzonder was. Ja, bijzonder is dat iemand een dergelijk familieportret naar buiten heeft durven brengen. Én dat dat überhaupt mogelijk was, met al die filmpjes. Of het gezin bijzonder was, geloof ik dan weer niet. 'Er is overal wel wat' is misschien een dooddoener. Maar we doen allemaal ons best. Ook de vader probeerde het weer beter te doen dan zijn ouders, zo bleek bij de nabespreking. Hij had geleden onder onverschilligheid.

De ouders waren in elk geval nog bij elkaar, en hun kinderen - ook Beer - leken goed te zijn terechtgekomen. 

De zwangere Josefien - dat was mooi: we zagen haar moeder zwanger, en zij filmde zichzelf (of liet zich filmen) precies eender - zal waarschijnlijk ook weer háár lessen proberen te trekken.

Zie voor nog meer commentaar de recensie in De Groene.