Prof. dr. Luk Van Haute
hoogleraar Japans, Universiteit Gent.
De lezing van de titel had drie inleiders: Ellen Deckwitz, dichteres; Luk van Haute, de vertaler, en Auke Hulst, schrijver. Moderator was Lisanne Snelders.
Onderwerp van de lezing was het boek Als mens mislukt, van Osamu Dazai, van 1948. Pas in november 2023 kwam het uit in het Nederlands, vertaald door Luk van Haute.
Als mens mislukt, boekomslag.
Dit was de informatie over de lezing van Spui 25:
"De Japanse schrijver Osamu Dazai schreef een van Japans bestverkochte boeken allertijden: Als mens mislukt. Deze semi-autobiografische roman verscheen in Japan in 1948, enkele maanden voordat Dazai een eind aan zijn leven maakte. (...)
‘Een leven vol schaamte heb ik geleid. Het dagelijks bestaan van mensen, daar krijg ik geen vat op.’ Het zijn de eerste zinnen uit het dagboek van Yozo Oba, het hoofdpersonage uit Als mens mislukt. Yoza Oba voelt zich al op heel jonge leeftijd vervreemd van de mensen om zich heen. In zijn studententijd verliest hij zich in drank, drugs en seks. De aantekeningen die hij maakt laten zien wat er gebeurt wanneer depressie en angst zich meester maken van een mens.
Het semi-autobiografische Als mens mislukt is sinds zijn verschijning in 1948 een van Japans belangrijkste boeken en is, mede door verschillende manga- en anime-adaptaties, uitgegroeid tot een internationale bestseller. Zijn werk blijft belangstelling wekken bij nieuwe generaties."
"De Japanse schrijver Osamu Dazai schreef een van Japans bestverkochte boeken allertijden: Als mens mislukt. Deze semi-autobiografische roman verscheen in Japan in 1948, enkele maanden voordat Dazai een eind aan zijn leven maakte. (...)
‘Een leven vol schaamte heb ik geleid. Het dagelijks bestaan van mensen, daar krijg ik geen vat op.’ Het zijn de eerste zinnen uit het dagboek van Yozo Oba, het hoofdpersonage uit Als mens mislukt. Yoza Oba voelt zich al op heel jonge leeftijd vervreemd van de mensen om zich heen. In zijn studententijd verliest hij zich in drank, drugs en seks. De aantekeningen die hij maakt laten zien wat er gebeurt wanneer depressie en angst zich meester maken van een mens.
Het semi-autobiografische Als mens mislukt is sinds zijn verschijning in 1948 een van Japans belangrijkste boeken en is, mede door verschillende manga- en anime-adaptaties, uitgegroeid tot een internationale bestseller. Zijn werk blijft belangstelling wekken bij nieuwe generaties."
Over het boek zelf schrijf ik later, van deze lezing vertel ik wat elk van de inleiders voor een inbreng had. Allereerst wat informatie over de eerste spreker:
Verzamelbundel met Japanse verhalen.
Luk van Haute
(Bekroond boek)
Luk Van Haute is literair vertaler uit het Japans en woonde tussen 1986 en 1992 in Japan. Na het behalen van zijn doctoraat (over het werk van de Nobelprijswinnaar Kenzaburo Oe) doceerde hij aan verschillende universiteiten, onder andere Leiden en Leuven. Hij vertaalde onder andere het werk van Haruki Murakami en ontving in 2015 de Filter Vertaalprijs voor de door hem samengestelde en vertaalde bloemlezing Liefdesdood in Kamara en andere Japanse verhalen. In 2019 verscheen zijn non-fictie boek Japan: schetsen uit het leven, gebaseerd op ervaringen, belevenissen en ontmoetingen in Japan.
Non-fictie boek over Japan, Luk van Haute
Van Haute vertelde dat hij Japans als vak had gekozen, omdat hij graag een zo vreemd mogelijke taal wilde leren. Swahili had ook gekund.
In zijn carrière was hij niet meteen een adept van Dazai. Wel refereert hij aan een verhaal in zijn verzamelbundel Liefdesdood in Kamara, (2014) met allemaal Japanse verhalen. Dat verhaal daaruit was Apeneiland, geschreven ook door Dazai, met als thema: de drang naar vrijheid.
Een aap ontsnapt omdat hij geen leven wil dat aan banden is gelegd. Dazai schrijft over universele waarden. Al in 1948 schreef hij een werk met een tijdloos karakter. 
Het onderhavige verhaal van Osamu Dazai, naverteld door Usamaru Furuya, in een complete omnibus-editie. Hier met de veel bekendere Engelse titel
No Longer Human. Van Haute vertaalde bewust anders.
Dazai is blijvend populair. Achterin het boek geeft Van Haute tal van moderne adaptaties. De manga-anime edities zijn opvallend in aantal.
Van Haute noemt Bungo, ik raak hier door mijn onbekendheid met de materie het spoor even bijster. Wat bedoelt Van Haute met 'literair grootmeester'?
Bungo Stray Dogs
Eerste losse uitgave, met tal van Japanse auteurs. De lange figuur is Osamu Dazai, als detective.
Op Bungo googelend vond ik Bungo Stray Dogs, een Japanse mangaserie geschreven door Kafka Asagiri, en geïllustreerd door Sango Harukawa; verschijnt sinds 2012. Letterlijk betekent het: Literaire Zwerfhonden. Elk personage is vernoemd naar de een of andere invloedrijke auteur door de geschiedenis heen, en diens kwaliteiten zijn gebaseerd op de boeken van de genoemde auteur. De serie volgt de leden van de "Armed Detective Agency" terwijl ze de stad Yokohama proberen te beschermen tegen de havenmaffia. 
Atsushi Nakajima, hoofdpersoon van de Bungo. - ook geconcipieerd naar een bestaand hebbende auteur.
De plot concentreert zich voornamelijk op Atsushi Nakajima, die samen met anderen en begiftigd met bovennatuurlijke krachten verschillende taken uitvoert, waaronder het runnen van een bedrijf, het oplossen van mysteries en het uitvoeren van missies die door het bureau zijn toegewezen.
Osamu Dazai Bungo
By Sango Harukawa, Kafka Asagiri - Bungo Stray Dogs wiki, Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=60671697
Osamu Dazai treedt in één van de delen op als detective, zie het plaatje hierboven.
Dostojevski is een ander voorbeeld van een literaire held uit de Bungo-serie.
De Engelse titel van het boek Als mens mislukt is, als reeds gezegd: No Longer Human. Van Haute legt uit waarom hij zijn eigen weg is gegaan met het vertalen:
De Japanse titel zegt meer iets als 'niet volwaardig als mens'. Dat is anders dan wat de Engelse titel suggereert. bovendien valt in het Japans te lezen dat de hoofdpersoon al vanaf het begin van zijn leven behept is met dit gevoel van onvolwaardigheid; 'no longer' past dus niet.
Daar komt bij, dat hij door vergelijkingen te maken tussen zijn eigen vertaling en de Engelse, steeds vaker opmerkte dat de Engelse afweek, en soms hele zinnen wegliet. Ze lijken gericht op prettige leesbaarheid, i.p.v. op nauwkeurige vertaling. Zodoende ging hij steeds autonomer zijn weg.
De grammatica is heel anders in het Japans, lidwoorden, voornaamwoorden, voltooide deelwoorden bestaan niet; veel moet uit de context worden opgemaakt. Realia hebben niet onmiddellijk een Nederlands equivalent. Soms is er overleg mogelijk, als de auteur nog in leven is.
Van Haute wijst nog op de vrouwonvriendelijkheid van het werk, maar stelt vast dat Dazai eigenlijk meer misantroop dan misogyn was.
Verder valt hem de humor op. In dit verband noemt hij Tetse, de oude meid, die de hoofdpersoon pest. Geen voorbeeld.
Ellen Deckwitz
Ellen Deckwitz is schrijver, dichter en theatermaker. Ze won met haar werk onder meer de C. Buddingh’-prijs, de E. du Perronprijs en de Tollensprijs. Deckwitz presenteert geregeld poetry slams, won er zelf ontelbare, haalde de finale van De slimste mens en trekt de wereld over om nieuwe poëzie te ontdekken. Ze heeft schrijft een wekelijkse columns in zowel NRC als De Morgen. Sinds januari is ze stadsdichter van Amsterdam.
Ellen Deckwitz, de volgende spreker, is vooral geobsedeerd door het zelfmoordthema in het boek. Als kind was ze al geobsedeerd door Japan, al mocht dat thuis niet geuit worden, omdat Oma in een Jappenkamp had gezeten. Ze ontwikkelde daar dwars tegenin een obsessie met mango en anime.
Haar interesseert de vraag; hoe om te gaan met emoties als eenzaamheid en geslotenheid?
Ze denkt aan Murasaki Shikebu, een hofdame uit de 10e eeuw. Die schreef Het verhaal van Genji, (Genji Monogataris) een van de oudste romans in het Japans. Daarin zit niet echt een plot, je kunt er goed uit lezen hoe mensen alledag met elkaar omgingen.
Deckwitz haalt daaruit 'het ophouden van de schone schijn', vergelijk bij voorbeeld deze zin eruit: 'Het is mijn lot mijzelf te zijn.' De echo hiervan vinden we bij Dazai. Japan heeft een schaamtecultuur, gezichtsverlies is verschrikkelijk. Er schuilt adeldom in het voor jezelf houden van leed. Als 'coping strategy' kennen zij het oprichten van de 'achtvoudige omheining'.
Illustratie bij Het verhaal van Genji, tekening uit de 17e eeuw; verhaal van Shikebu.
Deckwitz wijst nog op een ander aspect van de Japanse literatuur en cultuur: het is de blik op schoonheid. Ze illustreert dit met een werkje dat alludeert op Borges' In Praise of Darkness. namelijk Lof der schaduw van Nobelprijswinnaar Junichiro Tanizaki (1886-1965).
Over de Japanse schoonheidsbeleving.
Uit dit essay over de Japanse schoonheidsbeleving komt naar voren wat de essentie is in Japan: in het westen zijn wij naar steeds meer en helderder licht geëvolueerd, de Japanner daarentegen waardeert ook het niet goed zichtbare, niet geheel en al blootgestelde, niet het felle- glimmende.
De esthetiek leidde trouwens wel naar een bijzondere vorm van ethiek: het militarisme in Japan. Begrijpelijk, als we zien dat er geen plaats is voor zwakte in hun cultuur.
Er is dus sprake van maskers, kun je zeggen. Ook dat valt aan te wijzen in de literatuur:
Als mens mislukt valt ook te karakteriseren als een boek over depressie, of het verslag van een trauma. Is Dazai zelf ooit misbruikt? 
Bekentenissen van een gemaskerde; Yukio Mishima; 1925-1970.
Pleegde ook al zelfmoord.
Informatie uitgever: "Heel het oeuvre van Yukio Mishima is erop gericht het ware gezicht van de Japanner te onthullen, en de donkere zijde van de Japanse cultuur, de samoeraigeest, weer in ere te herstellen."
Als derde spreker kwam Auke Hulst aan het woord.
Auke Hulst
Auke Hulst is romanschrijver, muzikant en essayist. Hij brak in 2012 door met Kinderen van het Ruige Land, over zijn jeugd op het Groningse platteland, en schreef verschillende bekroonde romans. Zijn laatste roman, De Mitsukoshi Troostbaby Company (2021), haalde onder meer de shortlist van de Libris Literatuurprijs en de Boekenbon Literatuurprijs. Zijn reisboek Motel Songs werd in 2018 bekroond met de Bob den Uylprijs. Voor NRC Handelsblad schrijft hij over veelvuldig over Japanse literatuur.
Feit en fictie lopen door elkaar. Een verbroken vertrouwensband staat in elk geval centraal. Het knappe is, dat hij probeert over 'de omheining' heen te springen, naar het klare, heldere licht.
Dazai is daarmee een buitenbeentje. 
Boek van Auke Hulst waaruit hij iets vertelt over zelfmoord in Japan.
Uit dit boek met reisverhalen beschreef hij onder andere een bos aan de voet van de berg Fuji. Het zou een notoire plek zijn waar zelfmoorden werden gepleegd. Er hangen camera's aan bomen en briefjes. Een akelig verhaal. Hulst verteld dat hij een nare jeugd heeft gehad, en ook leed aan depressies. Hij ziet in Als mens mislukt dat de vader-zoonrelatie belangrijk is. De hoofdpersoon lijkt op Dazai zelf.
Een paar keer kwam ook het begrip humor ter sprake. Juist bij het zware thema zelfmoord. Opmerkelijk is ook dat 'de clown uithangen' een van de manieren is van de hoofdpersoon met zijn depressie om te gaan.
Er werd nog gesproken over de gemengde gevoelens die zelfmoord oproept bij beschrijvingen ervan. Luk noemt vooral de terughoudendheid. In Japan was er aanvankelijk ook zeker afwijzing.
Deckwitz en Hulst zijn het erover eens. dat je erover kunt schrijven als je het universeel maakt, en als je het voor de lezer invoelbaar, inzichtelijk kunt maken.
Lisanne Snelders, moderator
Leidde de gesprekken in goede banen.
Lisanne Snelders is redacteur bij Brainwash (Omroep HUMAN) en freelance moderator, cultureel journalist en programmamaker. In 2018 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op de politiek van de herinnering aan Nederlands-Indië in de literaire cultuur.
Foto: Karin van de Wiel
Osamu Dazai, februari 1948
En geheel in stijl na afloop sushi gegeten, Miso Sushi, Spuistraat.
Conclusie:
Ik vond het niet eenvoudig deze lezingen te volgen, omdat ik vrijwel niets van het onderwerp afwist. Er werd met namen gestrooid die ik niet kende.
Ik heb thuis veel moeite gedaan mijn aantekeningen te ordenen, en ben tot dit - voor mijzelf bevredigende - overzicht gekomen. De lezing heeft als geheel zeker mijn belangstelling gewekt!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten