Een leven vol schaamte, Spui 25 lezing 18 maart 2024,

Prof. dr. Luk Van Haute

hoogleraar Japans, Universiteit Gent.

De lezing van de titel had drie inleiders: Ellen Deckwitz, dichteres;  Luk van Haute, de vertaler, en Auke Hulst, schrijver. Moderator was Lisanne Snelders.

Onderwerp van de lezing was het boek Als mens mislukt, van Osamu Dazai, van 1948. Pas in november 2023 kwam het uit in het Nederlands, vertaald door Luk van Haute.

 

Als mens mislukt, boekomslag. 

Dit was de informatie over de lezing van Spui 25:
"De Japanse schrijver Osamu Dazai schreef een van Japans bestverkochte boeken allertijden: Als mens mislukt. Deze semi-autobiografische roman verscheen in Japan in 1948, enkele maanden voordat Dazai een eind aan zijn leven maakte. (...) 
‘Een leven vol schaamte heb ik geleid. Het dagelijks bestaan van mensen, daar krijg ik geen vat op.’ Het zijn de eerste zinnen uit het dagboek van Yozo Oba, het hoofdpersonage uit Als mens mislukt. Yoza Oba voelt zich al op heel jonge leeftijd vervreemd van de mensen om zich heen. In zijn studententijd verliest hij zich in drank, drugs en seks. De aantekeningen die hij maakt laten zien wat er gebeurt wanneer depressie en angst zich meester maken van een mens.
Het semi-autobiografische Als mens mislukt is sinds zijn verschijning in 1948 een van Japans belangrijkste boeken en is, mede door verschillende manga- en anime-adaptaties, uitgegroeid tot een internationale bestseller. Zijn werk blijft belangstelling wekken bij nieuwe generaties."

Over het boek zelf schrijf ik later, van deze lezing vertel ik wat elk van de inleiders voor een inbreng had.  Allereerst wat informatie over de eerste spreker: 

Verzamelbundel met Japanse verhalen. 

Luk van Haute

(Bekroond boek)

Luk Van Haute is literair vertaler uit het Japans en woonde tussen 1986 en 1992 in Japan. Na het behalen van zijn doctoraat (over het werk van de Nobelprijswinnaar Kenzaburo Oe) doceerde hij aan verschillende universiteiten, onder andere Leiden en Leuven. Hij vertaalde onder andere het werk van Haruki Murakami en ontving in 2015 de Filter Vertaalprijs voor de door hem samengestelde en vertaalde bloemlezing Liefdesdood in Kamara en andere Japanse verhalen. In 2019 verscheen zijn non-fictie boek Japan: schetsen uit het leven, gebaseerd op ervaringen, belevenissen en ontmoetingen in Japan.

Non-fictie boek over Japan, Luk van Haute

Van Haute vertelde dat hij Japans als vak had gekozen, omdat hij graag een zo vreemd mogelijke taal wilde leren. Swahili had ook gekund. 

In zijn carrière was hij niet meteen een adept van Dazai. Wel refereert hij aan een verhaal in zijn verzamelbundel Liefdesdood in Kamara, (2014) met allemaal Japanse verhalen. Dat verhaal daaruit was Apeneiland, geschreven ook door Dazai, met als thema: de drang naar vrijheid. 

Een aap ontsnapt omdat hij geen leven wil dat aan banden is gelegd. Dazai schrijft over universele waarden. Al in 1948 schreef hij een werk met een tijdloos karakter. 

Het onderhavige verhaal van Osamu Dazai, naverteld door Usamaru Furuya, in een complete omnibus-editie. Hier met de veel bekendere Engelse titel 

No Longer Human. Van Haute vertaalde bewust anders. 

Dazai is blijvend populair. Achterin het boek geeft Van Haute tal van moderne adaptaties. De manga-anime edities zijn opvallend in aantal. 

Van Haute noemt Bungo, ik raak hier door mijn onbekendheid met de materie het spoor even bijster. Wat bedoelt Van Haute met 'literair grootmeester'? 

Bungo Stray Dogs

Eerste losse uitgave, met tal van Japanse auteurs. De lange figuur is Osamu Dazai, als detective. 

Op Bungo googelend vond ik Bungo Stray Dogs, een Japanse mangaserie geschreven door Kafka Asagiri, en geïllustreerd door Sango Harukawa; verschijnt  sinds 2012. Letterlijk betekent het: Literaire Zwerfhonden. Elk personage is vernoemd naar de een of andere invloedrijke auteur door de geschiedenis heen, en diens kwaliteiten zijn gebaseerd op de boeken van de genoemde auteur. De serie volgt de leden van de "Armed Detective Agency" terwijl ze  de stad Yokohama proberen te beschermen tegen de havenmaffia.

Atsushi Nakajima, hoofdpersoon van de Bungo. - ook geconcipieerd naar een bestaand hebbende auteur. 

De plot concentreert zich voornamelijk op Atsushi Nakajima, die samen met anderen en begiftigd met bovennatuurlijke krachten verschillende taken uitvoert, waaronder het runnen van een bedrijf, het oplossen van mysteries en het uitvoeren van missies die door het bureau zijn toegewezen.

Osamu Dazai Bungo

By Sango Harukawa, Kafka Asagiri - Bungo Stray Dogs wiki, Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=60671697

Osamu Dazai treedt in één van de delen op als detective, zie het plaatje hierboven. 

Dostojevski is een ander voorbeeld van een literaire held uit de Bungo-serie. 

De Engelse titel van het boek Als mens mislukt is, als reeds gezegd: No Longer Human. Van Haute legt uit waarom hij zijn eigen weg is gegaan met het vertalen: 

De Japanse titel zegt meer iets als 'niet volwaardig als mens'. Dat is anders dan wat de Engelse titel suggereert. bovendien valt in het Japans te lezen dat de hoofdpersoon al vanaf het begin van zijn leven behept is met dit gevoel van onvolwaardigheid; 'no longer' past dus niet. 

Daar komt bij, dat hij door vergelijkingen te maken tussen zijn eigen vertaling en de Engelse, steeds vaker opmerkte dat de Engelse afweek, en soms hele zinnen wegliet. Ze lijken gericht op prettige leesbaarheid, i.p.v. op nauwkeurige vertaling. Zodoende ging hij steeds autonomer zijn weg. 

De grammatica is heel anders in het Japans, lidwoorden, voornaamwoorden, voltooide deelwoorden bestaan niet;  veel moet uit de context worden opgemaakt. Realia hebben niet onmiddellijk een Nederlands equivalent. Soms is er overleg mogelijk, als de auteur nog in leven is. 

Van Haute wijst nog op de vrouwonvriendelijkheid van het werk, maar stelt vast dat Dazai eigenlijk meer misantroop dan misogyn was. 

Verder valt hem de humor op. In dit verband noemt hij Tetse, de oude meid, die de hoofdpersoon pest. Geen voorbeeld.

Ellen Deckwitz

Ellen Deckwitz is schrijver, dichter en theatermaker. Ze won met haar werk onder meer de C. Buddingh’-prijs, de E. du Perronprijs en de Tollensprijs. Deckwitz presenteert geregeld poetry slams, won er zelf ontelbare, haalde de finale van De slimste mens en trekt de wereld over om nieuwe poëzie te ontdekken. Ze heeft schrijft een wekelijkse columns in zowel NRC als De Morgen. Sinds januari is ze stadsdichter van Amsterdam.

Ellen Deckwitz, de volgende spreker,  is vooral geobsedeerd door het zelfmoordthema in het boek. Als kind was ze al geobsedeerd door Japan, al mocht dat thuis niet geuit worden, omdat Oma in een Jappenkamp had gezeten. Ze ontwikkelde daar dwars tegenin een obsessie met mango en anime. 

Haar interesseert de vraag; hoe om te gaan met emoties als eenzaamheid en geslotenheid? 

Ze denkt aan Murasaki Shikebu,  een hofdame uit de 10e eeuw. Die schreef Het verhaal van Genji, (Genji Monogataris) een van de oudste romans in het Japans. Daarin zit niet echt een plot, je kunt er goed uit lezen hoe mensen alledag met elkaar omgingen. 

Deckwitz haalt daaruit 'het ophouden van de schone schijn', vergelijk bij voorbeeld deze zin eruit: 'Het is mijn lot mijzelf te zijn.' De echo hiervan vinden we bij Dazai. Japan heeft een schaamtecultuur, gezichtsverlies is verschrikkelijk. Er schuilt adeldom in het voor jezelf houden van leed. Als 'coping strategy' kennen zij het oprichten van de 'achtvoudige omheining'. 

Illustratie bij Het verhaal van Genji, tekening uit de 17e eeuw; verhaal van Shikebu. 

Deckwitz wijst nog op een ander aspect van de Japanse literatuur en cultuur: het is de blik op schoonheid. Ze illustreert dit met een werkje dat alludeert op Borges' In Praise of Darkness. namelijk Lof der schaduw van Nobelprijswinnaar Junichiro Tanizaki (1886-1965).

Over de Japanse schoonheidsbeleving.

Uit dit essay over de Japanse schoonheidsbeleving komt naar voren wat de essentie is in Japan: in het westen zijn wij naar steeds meer en helderder licht geëvolueerd, de Japanner daarentegen waardeert ook het niet goed zichtbare, niet geheel en al blootgestelde, niet het felle- glimmende. 

 

De esthetiek leidde trouwens wel naar een bijzondere vorm van ethiek: het militarisme in Japan. Begrijpelijk, als we zien dat er geen plaats is voor zwakte in hun cultuur. 

Er is dus sprake van maskers, kun je zeggen. Ook dat valt aan te wijzen in de literatuur: 

Bekentenissen van een gemaskerde; Yukio Mishima; 1925-1970. 

Pleegde ook al zelfmoord. 

Informatie uitgever: "Heel het oeuvre van Yukio Mishima is erop gericht het ware gezicht van de Japanner te onthullen, en de donkere zijde van de Japanse cultuur, de samoeraigeest, weer in ere te herstellen."

Als derde spreker kwam Auke Hulst aan het woord. 

Auke Hulst

Auke Hulst is romanschrijver, muzikant en essayist. Hij brak in 2012 door met Kinderen van het Ruige Land, over zijn jeugd op het Groningse platteland, en schreef verschillende bekroonde romans. Zijn laatste roman, De Mitsukoshi Troostbaby Company (2021), haalde onder meer de shortlist van de Libris Literatuurprijs en de Boekenbon Literatuurprijs. Zijn reisboek Motel Songs werd in 2018 bekroond met de Bob den Uylprijs. Voor NRC Handelsblad schrijft hij over veelvuldig over Japanse literatuur.

Als mens mislukt valt ook te karakteriseren als een boek over depressie, of het verslag van een trauma. Is Dazai zelf ooit misbruikt? 

Feit en fictie lopen door elkaar. Een verbroken vertrouwensband staat in elk geval centraal. Het knappe is, dat hij probeert over 'de omheining' heen te springen, naar het klare, heldere licht. 

Dazai is daarmee een buitenbeentje. 

Boek van Auke Hulst waaruit hij iets vertelt over zelfmoord in Japan.

Uit dit boek met reisverhalen beschreef hij onder andere een bos aan de voet van de berg Fuji. Het zou een notoire plek zijn waar zelfmoorden werden gepleegd. Er hangen camera's aan bomen en briefjes. 

Een akelig verhaal. Hulst verteld dat hij een nare jeugd heeft gehad, en ook leed aan depressies. Hij ziet in Als mens mislukt dat de vader-zoonrelatie belangrijk is. De hoofdpersoon lijkt op Dazai zelf. 

Een paar keer kwam ook het begrip humor ter sprake. Juist bij het zware thema zelfmoord. Opmerkelijk is ook dat 'de clown uithangen' een van de manieren is van de hoofdpersoon met zijn depressie om te gaan. 

Er werd nog gesproken over de gemengde gevoelens die zelfmoord oproept bij beschrijvingen ervan. Luk noemt vooral de terughoudendheid. In Japan was er aanvankelijk ook zeker afwijzing. 

Deckwitz en Hulst zijn het erover eens. dat je erover kunt schrijven als je het universeel maakt, en als je het voor de lezer invoelbaar, inzichtelijk kunt maken. 

Lisanne Snelders, moderator

Leidde de gesprekken in goede banen.

Lisanne Snelders is redacteur bij Brainwash (Omroep HUMAN) en freelance moderator, cultureel journalist en programmamaker. In 2018 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op de politiek van de herinnering aan Nederlands-Indië in de literaire cultuur.

Foto: Karin van de Wiel

Osamu Dazai, februari 1948

En geheel in stijl na afloop sushi gegeten, Miso Sushi, Spuistraat.

Conclusie: 

Ik vond het niet eenvoudig deze lezingen te volgen, omdat ik vrijwel niets van het onderwerp afwist. Er werd met namen gestrooid die ik niet kende. 

Ik heb thuis veel moeite gedaan mijn aantekeningen te ordenen, en ben tot dit - voor mijzelf bevredigende - overzicht gekomen. De lezing heeft als geheel zeker mijn belangstelling gewekt!

De Parel, John Steinbeck, 1977 (1947)

Mijn editie; op de voorplaat Kino, Juana en in haar armen Coyotito. 

Personages in deze novelle zijn: Kino: Arme Mexicaan- indiaan. Hij vindt de grote parel. - Juana: Zij is de vrouw van Kino, en is erg zorgzaam voor haar man en baby, zij wil dat Kino de parel terug gooit in zee. - Coyotito: De baby van Kino en Juana. - Juan Thomas: Hij is de broer van Kino, en vangt Kino en zijn vrouw op als hun huis in de brand staat. - Apolonia: Zij is de vrouw van Juan Thomas. - ‘De spoorzoekers': Zij zitten achter Kino en Juana aan.

Ik vond dit boekje zo prachtig omdat het zo poëtisch is. Het verhaal is tegelijk spannend, meteen al vanaf het begin. Bovendien heeft het 'een boodschap' zonder belerend te zijn. 

De kleine Coyotito ligt in zijn mandje dat aan het plafond hangt, en daar daalt een schorpioen in af en steekt de baby. 

Kino, de Indiaan, hoort steeds muziek in zijn hoofd. Muziek die wij niet horen, het is soms de muziek van het kwaad, soms de muziek van het gezin. Zijn voorgevoelens en intuïtie worden ermee gesymboliseerd. 

Na de beet vindt Kino een grote parel. maar die roept alleen maar jaloezie en hebzucht op. De dokter wil aanvankelijk niet helpen, maar zodra hij hoort van de parel komt hij er als de kippen bij en verkoopt flauwekul om Kino maar geld afhandig te maken. . 

Opkopers van de parels spannen samen om Kino niks te geven voor zijn grootste parel van de wereld. Ten slotte wordt hem de parel ontstolen, wordt zijn kano lek geslagen en zijn huis in de brand gestoken. Kin probeert verhaal te halen en te ontsnappen, maar het ergste gebeurt: zijn achtervolgers doden de kleine Coyotito. 

Kino gooit uiteindelijk de parel terug in zee. 

Oorspronkelijke titel

Belangrijk is het woordje voorafgaand aan het verhaal: 

'In de stad doet nog steeds het verhaal de ronde van de grote parel - hoe die gevonden werd en weer verloren ging. Verhaald wordt van Kino, de visser en zijn vrouw, Juana en van de baby Coyotito. en omdat het een oud verhaal is dat reeds honderden malen verteld werd, heeft het wortel geschoten in de gedachten der mensen. En evenals bij alle overleveringen die diep in de harten der mensen liggen, zijn ook in dit verhaal alle dingen goed of slecht, zwart of wit, goed of kwaad heeft nergens enige tussenliggende grijze tinten. 

'Indien dit verhaal wordt opgevat als een gelijkenis, zal ieder er zijn eigen betekenis aan hechten en er zijn eigen leven in herkennen. Hoe het ook zij, in de stad wordt verteld dat...'

Ik geef nog een tweede citaat, omdat het zo mooi de droom weergeeft van Kino - die helemaal niet uit gaat komen. Het is zo mooi maar tragisch, en de aandacht die Steinbeck daaraan geeft is opmerkelijk en kenmerkend: 

"In the pearl he saw Coyotito sitting at a little desk in a school, just as Kino had once seen it through an open door. And Coyotito was dressed in a jacket, and he had on a white collar and a broad silken tie. Moreover, Coyotito was writing on a big piece of paper. Kino looked at his neighbors fiercely. “My son will go to school,” he said, and the neighbors were hushed. . . .
Kino’s face shone with prophecy. “My son will read and open the books, and my son will write and will know writing. And my son will make numbers, and these things will make us free because he will know—he will know and through him we will know. . . . This is what the pearl will do.”

Onder het plaatje staat:  

'He knew what they were, and a chill of fear went through him.' 

Gevonden op DEZE SITE. 

De tekening staat met enkele andere in een in 1992 verschenen heruitgave van The Pearl, met prachtige tekeningen van Vera Jarman.

Ik besluit met een prachtig citaat uit hoofdstuk 6: 

"The ants were busy on the ground, big black ones with shiny bodies and the little dusty quick ants. Kino watched with the detachment of God while a dusty ant frantically tried to escape the sand trap an ant lion had dug for him.
He watched the ants moving, a little column of them near to his foot, and he put his foot in their path. Then the column climbed over his instep and continued on its way, and Kino left his foot there and watched them move over it."

Steinbeck laat hier met een prachtig natuurbeeld zien, dat de natuur zijn eigen weg gaat. Kino kijkt 'with the detachment of God' . Maar hij kan niet ingrijpen, en zoals de mier gegrepen zal worden, is hij aan het eind zelf ook de klos. 

Omdat hij niet meer zo onthecht is als God,. maar zelf te bezeten was van het geld? 

Contemplatieve Oefeningen, Franz Jalics, 2017.

Boekomslag; Ondertitel: 

Een inleiding in de contemplatieve levenshouding en in het Jezusgebed. 

Dit is een boek dat mij geleerd heeft om op een manier te mediteren dan de pure zen-methode. 

Jalics begeleidde mij, als aspirant-beoefenaar van de meditatieve / contemplatieve oefeningen stap voor stap, en is ook uitermate voorzichtig met het idee dat een mens 'mediteren uit een boekje' zou kunnen leren. Hij waarschuwt zelfs voor fervente lezers, omdat daar het lezen in de plaats kan komen van het eigenlijke mediteren. 

Die lessen heb ik me allemaal ter harte genomen: zo heb ik niet méér pagina's tegelijk gelezen dan hij aanraadde, om zo eerst te 'verteren' wat hij gezegd had, vooraleer ik een vervolgstap nam.

Een van de mooie zaken die me al meteen aan het werk zetten was de opdracht de natuur in te gaan. Daar ten minste zo en zo veel tijd door te brengen in stilte, zonder te spreken. Zodat de natuur op mij kon inwerken. God tot mij kon spreken via die stem. 

Dat veranderde al direct iets in mij.

Franz Jalics, geboren 1927; Hongaarse Jezuïet. Schrijver onder andere van het boek Contemplatieve Oefeningen, 2017.

Jalics overleed in 2021.

Ik vertel nu iets over Jalics, omdat zijn eigen persoonlijke ontwikkeling ook heel overtuigend op mij heeft gewerkt. 

Jalics heeft een tijdlang onschuldig gevangen gezeten in Argentinië. De schijn heeft een tijdlang bestaan, dat dit met medeweten was van Jorge M. Begoglio, de huidige Paus Franciscus. Op de website van de Jezuïeten pleit Jalics zijn toenmalige overste echter vrij. 

Jalics vertelt in het boek van zijn jarenlange gevangenschap, en hoe de contemplatie hem geholpen heeft. Hij heeft veel en lang gehuild, het was zonder zijn meditatie bijna niet te dragen. 

Ik vind het prachtige aan dit verhaal, dat hij ten slotte zonder enige rancune bleek te staan tegenover de paus. Voor mij een bewijs van zijn verworven innerlijke rust, de vergeving van wat hem was aangedaan. 

Van minne spreken... Nederlandse mystieke teksten uit de 13e eeuw.

 (ed. H. Vekeman et al.). Dekker & Van de Vegt, Nijmegen 1976

Dit boek gaat over de mystica Hadewych. Zuidnederlands.

Mijn belangstelling voor de contemplatie dateert niet van vandaag of gisteren. Bovenstaand boekje, Van Minne Spreken, leerde ik kennen tijdens mijn studie Nederlands, MO-A, VU. 

Het boek van Jalics gaat natuurlijk net zo goed over mystiek. Anders weer dan Hadewych. Want Jalics leerde me feitelijk dat mediteren betekent "op een andere manier bidden dan met het 'mondgebed'". Het mondgebed is het traditionele gebed, het gebed met woorden,  denk aan het Onzevader. Het bidden dat dit boek leert gaat met stilte en zwijgen.  Het beoogt een direct contact met God. En dat is dan weer de overeenkomst met Hadewych. 

Jan van Ruusbroec. 1293-1381. 

Ruisbroek ligt nabij Brussel. Van Ruusbroec geldt als een van de grootste mystici van de Zuidelijke Nederlanden. 

En via mijn eigen boekenkast kwam ik op veel meer mensen, mystici. Ook met de mysticus Jan van Ruusbroec was ik al bekend via mijn studie Nederlands. Hij spreekt me minder aan, omdat hij wat 'boekhoudkundig' overkomt: hij heeft het over diverse trappen, stadia die je moet/kunt doorlopen om dichter bij God te komen. 

Rilke was spiritueel, zonder dat hij direct naar God verwees. Bovenstaand boek, en de Brieven aan een jonge dichter, geven veel inspiratie. 

Ik zou nog veel meer westerse mystici op kunnen noemen, de een heeft méér invloed op me uitgeoefend, de ander minder. Maar hoewel ik het mediteren nooit eerder kon volhouden - wel een paar maal geprobeerd, voor kortere of iets langere tijd -  is het wel al mijn hele leven in mijn aandachtsveld opgedoken. Zelfs als kind al was ik gefascineerd door heiligenlevens....

Pas de laatste jaren heeft een soort definitieve doorbraak plaats gevonden. Zelfs door invloeden zoals die van mijn vriendin Geert, die me op Rilke wees. 

Indrukwekkend vond ik met name Meister Eckhart - die ik via de prachtige vertalingen van C.O. Jellema leerden kennen. 

Vertaling C.O. Jellema

En ook het werk van Kierkegaard ademt mystiek, direct contact zoeken met God. 

Hoe dan ook verbinden al die heiligen en of geleerden mij met Zen, met de contemplatie uit het Oosten, Boeddhisme, welke naam je het ook geeft. 

'Kijk, hier barst de taal' - boekje over mystiek bij Kierkegaard. 

Ik persoonlijk vind in alle boeken van Kierkegaard zijn bijzondere relatie met god, die niet bepaald via de gevestigde kerken loopt. 

Terug naar Jalics en zijn levensloop:. 

Hij is een Hongaarse Jezuïet, geboren in Boedapest in 1927. Hij trad in 1947 in bij de  Sociëteit van Jezus (de Jezuïetenorde), maar moest onder druk van het communistische regime Hongarije al snel verlaten. Na zijn vorming werd hij docent fundamentele theologie en dogmatiek in Buenos Aires. Samen met een medebroeder, de theoloog Orlando Yorio, koos hij ervoor tussen de armen te leven. Daarom werden zij als medestanders van de linkse guerrilla beschouwd en in 1976 door het militaire regime ontvoerd. Vijf maanden lang werden ze vastgehouden. In die periode namen Jalics en zijn medebroeder hun toevlucht tot het contemplatieve gebed en het voortdurend herhalen van de naam van Jezus. Deze maandenlange gevangenschap zou een beslissende invloed uitoefenen op het latere werk van pater Jalics.

Na zijn vrijlating verliet Jalics Argentinië. Sinds 1978 leeft hij in Duitsland en geeft hij geestelijke oefeningen en retraites in een stijl die op zijn eigen levenservaring gebaseerd is, de “Contemplatieve Oefeningen”. In 1984 opende hij ook een huis waar deze oefeningen gegeven worden, Haus Gries in het noordoosten van Beieren. In dit huis, dat onder de verantwoordelijkheid van de Duitse jezuïetenprovincie valt, doen nog altijd ieder jaar honderden mensen de Contemplatieve Oefeningen.

Haus Gries (Beieren), voor veel mensen een spiritueel thuis. Franz Jalics stichtte dit retraite- en meditatiehuis in 1984. Foto en informatie van DEZE SITE.

Het gaat er bij meditatie om van binnen stil te worden, zonder gedachten te zijn. Dat is moeilijk, want je geest beweegt vanzelf: het kan het bezig zijn met iemands  dagindeling,  boodschappenlijstjes, recepten, moeilijkheden in relaties, pijn uit het verleden.... De mediterende hoeft zich hierdoor niet uit het veld te laten slaan, de geest werkt zo. De truc is om elke keer als men merkt weer te zijn afgedwaald rustig en zonder zelfverwijt terug te keren naar de stilte. 

Jalics geeft de stilte vorm door de naam van Jezus Christus; die moet gedacht worden, Christus bij het inademen, Jezus bij het uitademen. De aandacht moet gericht zijn op de handpalmen, van oudsher de plaats waar de wonden van Christus werden gedacht (hoewel die waarschijnlijker in de polsen hebben gezeten.)  

De Transcendentale Meditatie deed iets soortgelijks, daar werd een bepaald woord, of een mantra opgegeven, die men zijn leven moest handhaven en ook niet aan anderen mocht vertellen. 'De Naam', zoals Jalics het ook wel eerbiedig zei, voerde me terug naar het geloof van mijn jeugd. Ook toen al waren er bepaalde aspecten van het geloof die op mij als kind indruk maakten. 

Nu ik inmiddels zo'n jaar of drie mediteer, merk ik dat ik veranderd word. Het is niet goed uit te leggen, het is vooral voelbaar. Dat was het vrijwel direct, ik moest tijdens het mediteren vaak huilen. 

Zie MIJN BLOG,

over tranen van genade. 

Er is trouwens een prachtig boekje, getiteld De ware verhalen van een Russische pelgrim, waarin ook het Jezus-gebed centraal staat. De anonieme pelgrim wil Jezus in zijn hart hebben wonen. 

Het is mooi om te lezen in wat voor oude traditie het gebed staat. 

Boekomslag 

Korte inhoud (informatie van de uitgever):
Dit boek vertelt het levensverhaal van een vrome Russische zwerver uit de vorige eeuw, die van plaats naar plaats trekt; hij bedelt zijn kost bijeen en verhuurt zich een tijdje als dagloner, maar wijdt zich verder geheel en al aan het geestelijk leven. Kernthema van het boek is de betekenis en kracht van het Jezus- of hartengebed - een speciale gebedstechniek die het voortdurend in zichzelf (als een mantra) herhalen van de aanroep 'Heer Jezus Christus, Zoon van God] ontferm u over mij' behelst. 

Deze vorm van bidden vereist grote concentratie en ademhalingsbeheersing om een volledige eenwording met God te realiseren, en werd in de Middeleeuwen ontwikkeld door Griekse christenen, de zogenoemde hesychasten (hesychia betekent 'innerlijke rust'). In de 18de en 19de eeuw verspreidde deze meditatieve vorm van bidden zich over steeds grotere delen van Rusland, mede door de groeiende populariteit van de Philokalia (letterlijk: liefde voor het schone), een bundel religieuze teksten uit de Grieks-orthodoxe kerk. De ware verhalen van een Russische pelgrim is een authentiek verslag van een man wiens leven radicaal veranderde door het Jezusgebed. 

Téresa van Ávila, boekomslag.

Avila plaats van herkomst van San Juan de la Cruz, en Teresa de Avila. 

Ik haal hier Teresa van Avila aan, als één van de drie belangrijke Spaanse mystici. De anderen zijn Juan de la Cruz, en Fré Luis de Léon. 

Om niet in herhaling te vallen, geef ik hier een link naar mijn blog van het proefschrift van Johan Brouwer uit 1931: De Psychologie der Spaanse Mystiek.

Ter illustratie één afbeelding uit dat blog: 

Dit schilderij is van Salvador Dali, en is getiteld De Christus van de Heilige Johannes van het Kruis. Het is geïnspireerd op een tekening van Johannes, gemaakt tijdens een visioen. De tekening wordt bewaard in het klooster van Avilla. Het kruis staat in het dorre Catalaanse landschap. 'Dorheid' is ook een mystiek begrip.

Schilderij van schrijver Johan Brouwer (1898-1943) door Nol de Koning. Geschilderd in 1940. Nederlands Letterkundig Museum,  Den Haag. 

Leven en werk van Johan Brouwer zijn zelf ook interessant genoeg!

Conclusie: 

Alle genoemde mystici zijn interessant, en bieden soms veel inspiratie.... Maar het uiteindelijke werk van de contemplatieve oefeningen is en blijft geheel innerlijk. Het kan niet worden gedeeld. 

Een handvol goud, John Steinbeck, 1929 (1965).

Boekomslag. 

Ik ben een groot fan van de boeken van John Steinbeck, en ik was dan ook blij dat ik de hand kon leggen op deze Nederlandse vertaling van A Cup of Gold, van 1929. Het is het debuut van Steinbeck, en zijn enige historische roman. Het was niet zo'n heel groot succes bij de ontvangst. 

Toch heb ik ervan genoten. Het had zeker niet de kwaliteiten van zijn meesterwerken, Ten oosten van Eden, of The Grapes of Wrath, maar het was wel al onmiskenbaar Steinbeck. Dat lag wat mij betreft aan een psychologisch invoelend vermogen, bij voorbeeld als de jonge hoofdpersoon, Henry Morgan, zijn ouders in Wales verlaat, en die mensen heel verdrietig achterlaat. Of, als dezelfde Henry aan het eind van zijn leven toch enig inzicht laat zien in de leegheid van zijn idealen van rijkdom vergaren en steden onderwerpen. 

Engelse uitgave; op de voorplaat zien we Henry Morgan die 'Santa Roja' , de vermaarde Panamese schone, voor zich probeert te winnen. Zij vernedert hem, letterlijk met speldenprikjes.. 

Maar de hoofdzaak van het boek is toch om te verhalen van de avonturen van de boekanier Henry Morgan.  Boekanier heeft ongeveer dezelfde betekenis als kaper, speciaal voor een uit het Caraïbisch gebied. 

East Indiaman Kent, links, in gevecht met de Confiance, een (privateer) kaperschip geleid door de Franse kaper (corsair) Robert Surcouf.

Schilderij Ambroise L. Garneray, 1800.

Welsh boekanier Henry Morgan.

1635-1688

Plaatje uit: Alexandre Exquemelin, Piratas de la America (1681) 

- The New York Public Library

De zestienjarige Henry verlaat zijn ouders omdat hij naar West-Indië wil, gegrepen als hij is door de verhalen van een teruggekeerde knecht Dafydd over zijn avonturen als piraat. 

Henry vertrekt, en wordt onderweg eerst bedrogen door een 'vriend', waardoor hij niet als vrij man naar West-Indië kan, maar als slaaf wordt verkocht. Op een daar  aangekomen plantage laat hij zo'n inzicht zien, dat hij feitelijk de hele boel daar gaat leiden. Na vijf jaar is hij vrij, heeft een zak met geld, en kan dan eindelijk zijn droom gaan realiseren. Zijn grootste droom is dan al, Tortuga te veroveren!

Tortuga, Schildpaddeneiland. 

16e eeuwse Portugees-Spaanse handelsroutes.

Dit is waar veel piraterij voorkwam: 

Centraal-Amerika en de Caraïben, met de hedendaagse grenzen aangegeven. Overigens was er ook veel piraterij o.a. in de Middellandse Zee, en rond Duinkerken)

Hoofddoel van Morgan zal echter worden de verovering van de stad Panama. Die stad werd ook de Gouden Bokaal genoemd, de titel verwijst ernaar. 

Behalve op het goud, loert Morgan ook op Santa Roja, een bloedmooie vrouw, die hij tot de zijne wil maken. 

We maken de ontwikkeling van Henry mee, van zestienjarige jongen die nog gemakkelijk bedrogen werd door zijn 'vriend', tot een meedogenloze boekanier, hard voor zijn mannen, nog harder tegenover de slachtoffers die hij beroofde en meestal ook doodde. 

Er komt wel een soort inzicht aan het eind van het boek. Dat is, als Santa Roja hem afwijst. Hij beseft dan dat hij oud is, en ingehaald door een jongere man, Gris Coeur. Hij vertrekt zonder haar - neemt overigens nog wel zijn hele Panamese goudbuit mee! - naar zijn oom, die gouverneur is. Hij huwt diens verlegen dochter Elisabeth. Vanaf dan leidt hij een ander leven, in dienst van de koning, op Jamaica. 

De informatie voor het historische gedeelte van zijn roman haalde Steinbeck uit het boek van Alexandre Exquemelin, geboren 1645; een Franse chirurgijn aan boord van diverse piratenschepen in de Caraïbische Zee. 

 

Titelpagina van het piratenboek van Exquemelin (boek van 1678)

De volledige titel van dat boek luidt: De Americaensche Zee-roovers behelsende een pertinente en waerachtige beschrijving van alle de voornaemste roveryen, en onmenschelijcke wreedheden, die de Engelse en Franse rovers, tegens de Spanjaerden in America, gepleeght hebben: hier achter is bygev. Een korte verhandeling van de macht en rijkdommen, die de Koninck van Spanje Karel II in America heeft. 

Het boek bestaat uit 3 delen: Deel 1 gaat over het eiland Hispaniola: hoe de Fransen daar gekomen zijn, het eiland zelf en de bewoners daarvan.
Deel 2 gaat over de piraten: hun leven, hun gedrag en hun rooftochten.
Deel 3 gaat over de reis van Henry Morgan waarin hij Panama-Stad ingenomen en in de as gelegd heeft.

Ter illustratie: de slag om Vigo Bay, 1702

Ludolf Bakhuysen

Zie DEZE SITE

De geschiedenis van Henry Morgan en de schilderijen van de zeegevechten die daarover zijn overgeleverd,  brengt me de verovering van de Zilvervloot van Piet Hein in herinnering. We kennen dat uit het overwinningslied, 'Zijn daden bennen groot...' - maar wat er nooit bij gezegd, zelfs niet gedacht wordt, is het misdadige karakter van wat er gebeurde: schepen werden kapot geschoten, de bemanning gedood of tot slaaf gemaakt, alle bezittingen werden ingepikt. En deze praktijken waren normaal, ze hoorden bij de gewone oorlogsvoering! Henry Morgan wordt na een leven van wreedheden en dieverij tot ridder geslagen en krijgt een erebaantje! - Die officiële goedkeuring, de 'legale inkomsten in de staatskas': daar hebben we het nooit over!

Dit vond ik nog wel opmerkelijk, en mooi: van een eigentijdse kunstenaar, de Mexicaan Mauricio Garcia Vega (1944), getiteld: 

"Corsario" (kaper)

Nog een kunstwerk met hetzelfde thema: de Spaanse Amaro Pargo; een van de bekendste piraten van de gouden eeuw van piraterij.

Anonieme maker, 18e eeuw. 

Er werd trouwens druk geronseld voor de piratenschepen, en de opbrengst werd na afloop per veiling verkocht. 

Van de verovering van Panama door Morgan in 1671 zijn ook etsen overgeleverd: 

Deze bij voorbeeld

De praktijken van die jaren: boekaniers beroven Spaanse dames van hun juwelen. In bovenstaand geval vindt het plaats in Guayaquil, het huidige Ecuador, met als kaperkapitein Woodes Rogers. 

Morgan verwoestte Panama in 1671; in 1673 was de stad herbouwd, maar wel op een andere plaats. Het is leuk om te weten dat de ruïnes van de oude stad er nog zijn, en een toeristische trekpleister vormen: 

 

Foto's van  DEZE SITE

Het boekje van Exquemelin is nog steeds te koop bij Bol!

De haven van Port Royal (Jamaica)

Vanuit deze stad viel Henry Morgan onder andere Panama-stad aan.  In 1674 werd hij benoemd als luitenant-gouverneur van Jamaica, met Port Royal als standplaats.

(!!)

Een jonge John Steinbeck, 1935

Conclusie: het was niet het beste boek van Steinbeck, maar ik heb het wel heel geïnteresseerd gelezen. De verhaallijn was soms wat springerig, en niet altijd even interessant wat de karakters of hun drijfveren betreft. Het bleek dat Morgan uitgroeide tot een keiharde kerel, dat verwachtte ik toch niet helemaal. 

Interessant vond ik het vooral vanwege het beschreven stuk geschiedenis, én als eerste boek van een auteur die na dit boek fantastisch is gaan schrijven!