Brief aan mijn moeder, Ischa Meijer, 1990 (1974.

 

Dit is mijn uitgave, 1990, oorspronkelijke 1974. 

Ischa Meijer leefde van 1942 tot 1995; hij was dus pas 31 toen hij dit boek publiceerde. Ik vind dit nogal belangrijk om te beoordelen hoe hij zijn ouders ziet. 

Het boek staat al enige tijd in mijn kast, en dat ik het nu (weer?) lees, is omdat we bezig zijn met de biografie van Meijer, door Annet Mooy. Daarover zal ik later uitgebreid schrijven. 

Nu eerst een opmerking over een ander boek, namelijk dit:

Eerste deel van de dubbelbiografie over Ischa Meijer en zijn vader Jaap. Eveline Gans. Deel 2 verscheen nooit,. Gans overleed in 2018, door zelfdoding. 

Mooij schreef haar biografie min of meer als vervolg op dit boek. 

Annet Mooij in 2018.

Haar biografie is wel de directe aanleiding voor mij om Brief aan mijn moeder te lezen. Mooij verwijst er dikwijls naar. 

Er is trouwens nog iemand die over Ischa geschreven heeft. tot mijn verrassing ontdekte ik dit boek:

Gijs Groenteman... Ik had geen idee dat hij ook schrijver was.

Uitgeversinformatie:

"In dit boek schetsen de dertig mensen die hem het best hebben gekend - vrienden, familie, geliefden en collega's - een genadeloos eerlijk portret van hem, dat tegelijkertijd liefdevol en nietsontziend is. Het is de ultieme karakterschets van een fascinerende man."

Voor mij zit het grote belang van Ischa in zijn interviews. Hier een voorbeeld daarvan, met Annie M.G. Schmidt. 

Van: doculinktv

Maar nu dan naar mijn eigenlijke onderwerp: het boekje van Ischa zelf. Zijn Brief aan mijn moeder is ongelooflijk triest. Je leest hoe hij ervaren heeft hoe zijn ouders, meer in het bijzonder zijn moeder, met hem omgingen. 

In elke uiting die hij noteert, voel je de verdraaiing van werkelijke gevoelens. Anders gezegd: er ligt altijd iets onder de oppervlakte. Dat is wat Ischa toont. En wat hij voelt, ziet.... ik kan niet anders dan meevoelen. Nergens voel je liefde. Ik denk wel, dat die schuil gaat - wel schuil móet schuil gaan, als je naar deze interacties kijkt. Alleen het oorlogsverleden is daar al voor zo veel procent debet aan. Er is één stroom aan rechtstreekse, of onderhuidse minachting, miskenning, uitleg-de-verkeerde-kant-op is. Nergens een aai over de bol, nergens geborgenheid. nergens troost. Nergens erkenning. In plaats daarvan: verlorenheid. 

Het ergste vond ik misschien nog wel dat beide ouders totaal niet in staat waren om over de eigen oorlogservaringen te spreken. Toen er een kans was om elkaar naderbij te komen, gewoon door te vertellen wat het leed was dat nog steeds zo pijnlijk schrijnde, zwegen ze. Héél erg.....

Ischa werd een rot joch, later ook een vreselijke man. Verbaal scherp, gemeen. Hij pest, pest nog erger dan hij zelf thuis door beide ouders gepest werd. Hij kan geen liefde geven, geen liefde vinden/ontvangen. Hoeren lopen heeft hij nodig, en zal hij zijn hele leven nodig blijven hebben. 

Hij is al heel jong vader, maar kan op zijn beurt niet aan zijn zoon (Jeroen) geven wat die nodig heeft. Hij laat hem heel gemakkelijk in de steek. Zijn eerste vrouw speelt al gauw geen enkele rol meer in zijn leven, is al lang vervangen door hoeren en andere seksuele relaties. 

Foto van Ischa Meijer en zijn moeder, circa 1947, meer dan dertig jaar later door Ischa zelf verscheurd.

Beeld Collectie Jenny Arean

De informatie die ik uit dit boek heb, loopt een beetje doorheen de informatie die ik put uit de biografie. De biografie is veel feitelijker, Ischa beschrijft zijn gevoelens, en geeft zijn persoonlijke duiding van wie zijn moeder was. Overigens laat dat niks aan duidelijkheid te wensen over.  Maar je voelt je een beetje de therapeut die probeert te begrijpen. 

Een paar voorbeelden: 

Zijn moeder liet hem voelen dat hij lelijk en vies was. Lelijk was hij door een defect aan zijn gezichtsspieren na een hersenvliesontsteking in zijn vroege jeugd. Wij kennen zijn vreemd scheve gezicht. Vies was hij volgens zijn moeder, omdat hij in het concentratiekamp in Bergen-Belsen nooit een wc had gezien.... 

Ach....

Jaap Meijer met zijn zoon Ischa

(uit Evelien Gans, Jaap & Ischa Meijer, Een Joodse Geschiedenis (Amsterdam 2008) 

Foto DEZE SITE

'Jij, jij bent een verrader' was een van de andere zinnen die terugkeerden. Wat ga je voelen als kind, als je ouders je dit bij herhaling voor de voeten gooien, en je weet niet eens waarop het slaat? 

Zijn moeder zei dingen over zichzelf  die Ischa helemaal niet begreep. Er zat een bepaalde lading aan, die hij voelde, maar niet doorzag. Zo 'sleepte zij haar zoon door het kamp heen',  zegt zij meer dan eens. Ischa voelt dat als een verwijt aan hem. 

Wat ik herkenbaar vind, zijn de stereotypen  die steeds gebruikt worden, en die ook los staan van de werkelijkheid. In mijn leven maakte die elke communicatie zo leeg, voorspelbaar. Je had het nooit over wat je werkelijk voelde, je kon al raden wat een volgende zin was. 

Bij Ischa waren het ook nog eens beweringen die op hem inbeukten, Wat moet je bij voorbeeld met een zin als 'Ik moest altijd jouw vuile onderbroeken wassen?" Waarom zegt iemand dat?  

Een klassieker is natuurlijk dit In Memoriam, van Connie Palmen. 

25 jaar na zijn sterfdatum is dit ook vervat in een tv-serie, met Ramsey Nasr en Wende Snijders in de hoofdrollen. 

Of dit: 

"'Jij was altijd ziek.' - Tegelijkertijd werd daar dan altijd aan toegevoegd 'dat ik daar niets aan kon doen' - wat een natuurlijke omstandigheid bij ziekte is. Maar juist het gevolg dat ik, ondanks mijzelf, mijn moeder constant tot last was, vergrootte steeds meer mijn angst om mijn moeder met mijn aanwezigheid op te zadelen."

Voor een dertigjarige doorziet hij best al veel van de onderliggende boodschappen die hij 'toegezonden' krijgt. 

Opmerkelijk vind ik trouwens wel dat hij de brief aan zijn moeder richt, want er bestond ook een heel belangrijke band met zijn vader - zo lees ik in de biografie. Maar het lijkt alsof de gevoelsband met het leven, met de realiteit, met het eigen hart, voornamelijk is gestoeld op de heel grillige en wonderlijke verhouding met zijn moeder. 

Naar men zegt, moet men Ischa zelf lezen om hem een beetje te begrijpen. Naast de twee genoemde boeken moet daar dan nog dit boek bij. 

Ik weet niet waar ik de informatie vandaan haal, dat Ischa's zusje Mirjam op een gegeven moment voor de deur van haar vader stond - dat hij open deed, en zei: 'Ik ken u niet.' En de deur weer sloot. Dat vond ik altijd het summum van in de steek worden gelaten door je eigen ouders. 

Hoe dan ook, dit verhaal komt niet uit dit boek. Mogelijk uit IM, van Connie Palmen? 

Verleden en heden lopen soms door elkaar heen in Brief, zo treedt opeens Elizabeth op, een vrouw uit het Nu van de schrijfperiode. 

Het laatste stuk van het boek is voor mij haast niet te begrijpen, door de staccato-zinnen en de opeenstapeling van namen die mij niet veel zeggen. Dat springen in de tijd en neersmijten van namen en plaatsen maakten het lezen lastig. 

Aan de hoofdzaak deed dat ook weer niks af. Ik was hoe dan ook zeer aangeslagen door dit boek. Wat een jeugd! 

Ik geef nog een paar interessante boeken over en van Meijer:

Uitgeversinformatie bij dit boek:

"In zijn werk streed hij tegen hypocrisie en onwaarachtigheid. Hij rekende genadeloos af met het verstikkende Joodse milieu waaruit hij voortkwam. Zijn uitgangspunt: iedereen heeft iets te verbergen. Palache deed uitgebreid onderzoek naar het werk van Ischa Meijer. Zij laat in dit boek zien hoe hij zich in diverse gedaanten uitsprak over Joodse kwesties: als gevreesd theater recensent die in latere jaren zélf het podium beklom, als nietsontziend interviewer die anderen liet zeggen wat hij zelf niet kon verwoorden, als dichter en schrijver en als columnist, via zijn personage De Dikke Man."

Volledigheidshalve vermeld ik hier dit boek, dat over zijn vader ging. Met name over de periode in Paramaribo. Uitgave 1977.