Revolusi! David van Reybrouck - Senia-lezing, Utrecht, 13-4-22

Zie MIJN BLOG REVOLUSI

De schrijver-historicus in de Theaterzaal, Bibliotheek Neude, Utrecht. 

Oude postkantoor, prachtig; nu bieb.

Een hal als een kerk!

Vandaag een lezing gehad in de prachtige bibliotheek Neude te Utrecht. Onderwerp was het boek Revolusi, van David van Reybrouck. 

Congo verscheen in 2010; eerder geschreven door dezelfde auteur.

Zie MIJN BLOG CONGO.

VR begon met de verklaring van de titel van het boek: Revolusi, samen met de ondertitel: Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld. 

Hij wees op het feit dat de spelling Indonesisch is, tegelijk is het woord Revolusi geheel verstaanbaar voor Nederlanders. Die Indonesische spelling staat voor het perspectief waarvan uit VR geschreven heeft, het was nadrukkelijk zijn bedoeling los te komen van het Europese perspectief, en in plaats daarvan het Indonesische te gebruiken. Die bredere, ofwel ándere kijk, zit ook in de ondertitel. Kolonisatie had een dynamiek op internationaal vlak, en uiteraard gold datzelfde voor de dekolonisatie. Denk aan India, Filipijnen, Japan, Nepal, de Arabische landen enzovoort. 

Het gesprek ging aan de hand van vragen uit de zaal. 

De eerste vraag was, hoe het voor een Belg was om over Indonesië te schrijven. 

Toegegeven: 'raar', zei DVR. Anderzijds gaf het ook voordelen: juist omdat hij een buitenstaander was kon hij met meer vrijheid een kritische blik bieden. 'Maar het was een beetje of ik over mijn schoonouders roddelde', gaf hij meteen weer toe. Ook moest worden gezegd dat deze geschiedenis, zijnde een stuk wereldgeschiedenis óók van hem was, niet alleen van Nederlanders of Indonesiërs.

Evenals hij in het boek deed, verwees hij ook in dit verband weer naar het grote belang van de Conferentie van Bandung, van 1955. Grote mensen als Martin Luther King en Mandela verwezen ook naar Bandung. 

Deelnemende landen aan de Bandung-conferentie. 

Het belang was, dat zuidelijke, Afrikaanse en Aziatische landen confereerden buiten Europa en Amerika om. Soekarno wilde een sterk blok van derde-wereld-landen maken; westerse landen voerden te vaak overleg buiten deze landen om. 

Een laatste opmerkelijk punt in dit opzicht (VR een Belg) is nog, dat twee buitenlanders grote invloed hebben gehad op de geschiedschrijving: Remy Limpach, een Zwitser, en 'onze' David van Reybrouck. 

Dit proefschrift verscheen in 2017.

Overigens werd VR getriggerd door het lezen van de Max Havelaar, van Multatuli. Hij stuitte daarop bij zijn bezoek aan iemand in Congo! In een ellendig schuurtje lagen verkommerde, door insecten aangevreten, vieze boeken. Daartussen lag Multatuli. 

VR heeft ook nog eerst geprobeerd Nederlandse historici aan te moedigen tot het schrijven van dit stuk geschiedenis. Hij vroeg het aan Geert Mak en Frank Westerman. Maar die deden het niet.

0-0-0-0-0-0-0-0

Zoal bekend past DVR het principe van 'oral history' toe: hij heeft allerlei interviews afgenomen met oude mensen, die de oorlog nog hebben meegemaakt. Voor hem was het opvallend, dat de herinneringen aan de doorstane ellende en trauma's 'krasvrij' waren overgekomen. Soms hadden mensen er ook hun leven lang over gezwegen, en praatten er nu pas over. 

Hij vermeldt, dat de gesproken bronnen soms lastig zijn te interpreteren, maar dat dat evenzo geldt voor geschreven bronnen.

Wat bronnen betreft merkte hij nog op, dat er vaak gebruik gemaakt wordt van 'documentatie van de top': daarmee komt echter niets naar boven van verslaggeving of getuigenissen van gewone mensen. 

Het ging VR nadrukkelijk om details; daar vroeg hij eindeloos over door. Het ging hem niet om meningen, die zijn er genoeg. Als sprekend en treffend voorbeeld gaf hij een getuigenis van iemand die de inval van de Japanners had meegemaakt op Sulawesi. Het verhaal klopte exact met wat uit andere bronnen bekend was; ook dat onderzocht VR. 

Een compliment uit de zaal kreeg DVR over zijn prachtige metaforen. Het is zodoende niet alleen een historisch belangrijk boek, ook een literair werk. (En aangezien er ook 'filosofie-leesgroepers' aanwezig waren, is het boek nóg breder/dieper!)

VR ging hierop in. Hij is steeds minder bezig 'literatuur te maken', maar zo'n beeld als dat van de pakketboot diende zich automatisch aan. Hij vergeleek zijn werkwijze met de gitaarmuziek van J.J. Cale, tegenover de virtuositeit van Mark Knopfler. J. J. Cale doet het met één enkele, maar trefzekere noot af, terwijl Knopfler ik-weet-niet-wat-voor toeren uithaalt. 'Moeiteloze moeite', herhaalde hij nog eens in andere woorden, uit het Taoïsme. Alleen de grootste kunstenaars bereiken vroeg of laat het punt van geniale nonchalance. Een lofzang op het sublieme aanklooien.
Ode aan de achteloosheid.: zo citeerde hij zichzelf (uit De Correspondent).

0-0-0-0-0-0-0-0

Voor al zijn onderzoek prees hij de website Delpher, waar krantenartikelen vanaf de 17e eeuw (!) te vinden zijn. 

Pakketboot Junyo Maru.

1.517 mensen stierven er toen de Titanic op 15 april 1912 zonk na een botsing met een gigantische ijsrots in het water. Het wordt nog steeds gezien als een van de grootste scheepsrampen uit de geschiedenis. Maar zo’n 30 jaar later, vonden bijna 5.600 mensen de dood in het water toen de Junyo Maru zonk.

VR zocht in Delpher alle slachtoffers van de ramp na, en kwam zo aan de weet in welk segment (welke klasse) van de samenleving ze thuishoorden. Wat een onderzoek!!

Deze metafoor - de drie dekken van de pakketboot - speelt het hele boek door. Prachtig!

Ook de website DBNL prees hij, daar zijn zo veel boeken te vinden!

0-0-0-0-0-0-0-0-0-0

Vraag over de zending: iemand van wie een oom in de jaren 50 naar Indonesië ging als zendeling. Hij kwam terug in 1975.

VR erkent dat ook na de Onafhankelijkheidsverklaring nog zendelingen naar Indonesië gingen, eerder om te helpen dan om te bekeren. Er was een duidelijk onderscheid tussen gebiedsdelen die islamitisch waren en de niet-islamitische. De zending trad alleen op in de niet-islamitische. 

Over de zending in Congo schreef DVR het theaterstuk Missie. 

Niet iedereen die naar Ind ging had slechte bedoelingen, er waren zeker geëngageerde mensen. Wel heeft de Nederlandse opstelling VR zeer verbaasd. Het koloniale systeem bracht ernstige problemen. De tijd van de ethische politiek was nog de beste tijd, maar de hoofdzaak bleef ook toen: het land economisch rendabel maken. 

0-0-0-0-0-0-0-0-0

Vraag: was de aversie tegen Japan groter dan die tegen Nederland?

VR constateerde een evolutie: in het begin, 1942, werden de Japanners verwelkomd als een soort broeders. Er was meer gelijkwaardigheid en respect, er kwam onderwijs; de mensen leerden trots te zijn op hun Indonesische identiteit. 

De bekoeling kwam al na een jaar, voornamelijk door de militarisering en mobilisering van de Japanners.  De leuze werd dan ook: Vrij van alles, dus zowel van Japan als van Nederland. 

Vraag: heeft het huidige Indonesië ook kolonies?

Ja. Java, hangt een stichtingsmythe aan. Het Europees kolonialisme is dan wel weg, maar nu vigeert een Javaans kolonialisme. Met een discriminatie van de Papoea's, die VR vergelijkt met die van de aboriginals in Australië. Of van die met de Friezen in Nederland, en ook met die van de gele hesjes in Frankrijk, ten opzichte van de arrogante Parijzenaren. 

Vraag: het boek geeft dikwijls VR's oordeel, waarom dat niet aan de lezer gelaten?

In Congo, erkent VR, geeft hij veel minder oordeel. Wel bij voorbeeld over Leopold: Boudewijn sprak van 'het genie van Leopold II'!!

VR wijst erop, dat het oordeel dat hij geeft, niet alleen van hemzelf is. Het gaat om dingen die ook toen al gedacht werden, het kritische perspectief bestond al.

Zelfs Jan Pieterszoon Coen werd in zijn eigen tijd gekritiseerd. 

Op sommige punten is VR strenger tegenover Nederland dan tegenover Congo. De dekolonisatie van de Nederlanders verliep gewoon slechter. Zo werden 14 resoluties van de Veiligheidsraad genegeerd. Politieke weerstand werd verbannen. Het werd een goelag-equivalent, zegt VR. Dat móest uiteraard benoemd worden in het boek. 

Dit boek kwam ter sprake. 

De strijd om Bali is een geschiedenis van de ongekend hevige guerrillastrijd die vlak na de Tweede Wereldoorlog op het eiland ontvlamde. Een ontluisterend verhaal over onderdrukking, verzet, vriendschap en verraad dat onlosmakelijk is verbonden met het imperiale verleden, maar ook met de kern van de Nederlandse dekolonisatiepolitiek.
Aan de hand van ruim 120 interviews op Bali en in Nederland, uitvoerig archiefonderzoek, brieven en memoires, dringt Anne-Lot Hoek door tot in de haarvaten van het koloniale systeem. Ze brengt een gelaagd en vernieuwend beeld van een wrede onafhankelijkheidsstrijd.

Dit boek werd aangehaald door iemand die juist van mening was dat VR te mild in zijn oordeel was. 
Deze vraagsteller was gevoed door het lezen van onderzoeken van het NIOD en van dit boek.

VR adviseert de 2 vraagstellers met elkaar in verbinding te brengen. Hij kent Annelot Hoek, en stelt dat haar conclusies die van hemzelf bevestigen. 

Hij vestigt óók nog eens de nadruk op minister-president Beel, een katholiek(!) politicus die de politionele acties mogelijk maakte. De militairen werden uiteindelijk 'geroepen', de hoofdverantwoordelijken zaten in de regering! 

Vraag: is de wereld inhoudelijk veranderd door de vrijheidsstrijd in Indonesië?

Niet alleen door de vrijheidsstrijd in Indonesië, ook door die in India, de Filipijnen, Congo. Overal was het verzet religieus e/o etnisch. 

Wel was de Bandung-conferentie van mondiaal belang, zoals al eerder aangegeven. Soekarno werd hiermee een wereldleider. 

De dekolonisatie van de Latijns-Amerikaanse, Afrikaanse en Aziatische landen was er al veel eerder, in de periode 1820-1830. 

0-0-0-0-0-0-0-0-0-0

De CIA speelde vaak een bedenkelijke rol. Ii 1965 introduceerde de CIA Soeharto in Indonesië, en Mobuto in de Congo. 
De militaire coup van Suharto betekende een gruwelijke vervolging van communisten, progressieve nationalisten, leden van progressieve en nationalistische massaorganisaties. Honderdduizenden (sommige bronnen spreken van miljoenen) mensen werden vermoord of zonder vorm van proces in gevangenissen en concentratiekampen opgesloten. Met tal van demonstraties werd in ons land na de coup van 1965 de vrijlating van de honderdduizenden politieke gevangenen en het herstel van de democratische rechten in Indonesië geëist. 

Soeharto (rechts) op de begrafenis van de bij de poging tot staatsgreep vermoorde generaals.

De massamoord in Indonesië in 1965-66 was een anticommunistische zuivering die volgde op de mislukte staatsgreep door de zogenaamde "30 September-Beweging". De meest gangbare schatting van het aantal doden is 500.000 tot 1 miljoen. De zuivering was een keerpunt waarin de Communistische Partij van Indonesië (Partai Komunis Indonesia, PKI) werd vernietigd en Indonesië overging naar de "Nieuwe Orde"; president Soekarno werd vervangen door generaal Soeharto, die, gesteund door het leger, tussen 1967 en 1998 als dictator de macht bleef uitoefenen.
De communisten kregen de schuld van de op 30 september 1965 gepleegde mislukte staatsgreep en werden vervolgens uit het sociale, politieke en militaire leven verbannen, terwijl de communistische partij werd verboden. De massamoorden begonnen veertien dagen na de staatsgreep, bereikten hun hoogtepunt aan het einde van het jaar, namen vanaf begin 1966 af en eindigden in maart. 
De massamoord werd heimelijk gesteund door westerse regeringen, vooral Amerika, het Verenigd Koninkrijk en Australië. Zweden stuurde wapens en de CIA stuurde het leger een lijst van 5.000 (vermeende) communisten. Journalisten werd de toegang tot Indonesië ontzegd, zodat de westerse pers zich in haar berichtgeving vooral baseerde op de positieve verslagen van de westerse ambassades over de machtsovername door het leger en generaal Soeharto.

Dit boek vertelt een vergelijkbaar verhaal over de Congo. In de ondertitel staat: Hoe de Verenigde Staten Mobutu aan de macht brachten, hem beschermden tegen zijn vijanden en hem hielpen een van de rijkste mannen op aarde te worden en er tijdens hun leven spijt van kregen. Boek begint met Mobutu's staatsgreep in 1965. 

Toevoeging van mijzelf: de CIA hielp ook Lumumba te vermoorden. 

0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0

In verband met de Bandung-conferentie wijst VR nog op het 'verzuidelijken' van Verenigde Naties. Oe Thant was een Birmees. Die trend is nu weer weg, maar die heeft wel invloed gehad. 

VR wijst op de website Tricontinentale Conferentie, voor het volgen van de ontwikkelingen mondiaal. Je krijgt een veel bredere kijk op het wereldgebeuren. 

Wikipedia:

'The Tricontinental Conference was a gathering of countries that focused on anti-colonial and anti-imperial issues during the Cold War era, specifically those related to Africa, Asia, and Latin America. The conference was held from 3rd to 16 January 1966, in Havana, Cuba and was attended by roughly 500 delegates from 82 different countries.

Hieruit is het instituut Tricontinental Conference ontstaan, voor sociaal onderzoek. Ze richten zich op het stimuleren van intellectueel debat, en willen een ​​scharnierpunt zijn tussen politieke bewegingen en academische productie. Er is aandacht voor kunst, er zijn politieke dossiers (bij voorbeeld over Julien Assange) en er verschijnen Nieuwsbrieven. Ze gaan uit van de gewone mensen. Zie Tricontinental.org.

Wat mij bijzonder boeide in deze website is VR's opmerking, dat je hier werkelijk goede informatie kunt vinden over de oorlog in Oekraïne!

Ten slotte wijs ik nog op een website van VR zelf, REVOLUSI.NL. 

VR heeft die in het leven geroepen om verhalen te blijven verzamelen. Eenieder die vindt dat hij iets heeft toe te voegen aan de geschiedenis van Indonesië, is daartoe uitgenodigd via deze site. 

Ik citeer: 

Via dit platform bieden wij iedereen de kans om verhalen over Indonesië te delen: ooggetuigen, nabestaanden, familieleden, kennissen… Of het nu om de koloniale tijd, de Japanse bezetting of de onafhankelijkheidsstrijd gaat, uw verhaal is de moeite waard.
Heeft u ook een aangrijpende getuigenis? Hangt er een taboe in de familie? Staat er nog een kist op zolder? Zit u met een vraag?
Deelt u ze dan hier! Dat kan anoniem of onder uw echte naam, openbaar of alleen naar de redactie.

Ik besluit met de opmerkingen die VR maakte over de verschillen in de verhouding van Nederland tegenover Nederlands-Indië, en die van België tegenover Congo:

Nederland was veel langer in Indonesië, dan de Belgen in de Congo. De kolonisatie dateerde voor Nederland vanaf 1600, en was voornamelijk gebaseerd op landbouw Nederlands-Indië was een eilandenrijk, dat al eeuwenlang deel uitmaakte van de handel. Er waren zelfstandige staten en sultanaten. De Islam-cultuur was zeer hoofs. 

Congo's relatie met België dateert pas vanaf 1885. Deze kolonisatie was gebaseerd op mijnbouw en industrie. Tot 1880 was het gebied afgesloten van de wereld, een witte vlek op de kaart. Leopold II was geïnspireerd door koning Willem I.
In Indonesië werden de mensen uiteindelijk mondjesmaat opgeleid, in 1910 waren er al enkele Indische artsen. In Congo werden mensen niet universitair opgeleid.
De dekolonisatie in Indië was in 1945: de eerste. Congo kon zich daaraan spiegelen.

Er waren ook verschillen in aantallen van mensen: 300.000 Nederlanders hebben gewoond en gewerkt  in Indië, in Congo 100.000. 

Een laatste verschil is, dat veel Indonesiërs hebben meegewerkt met de kolonisatoren. In Congo niet.

VR noemt zijn boek synthetisch, er is ontzettend veel materiaal in samengebracht. Dat maakt het levendig. maar vaak moest hij denken aan het 'kill your darlings'. 

Herziening nee, die zal er niet komen. Maar wel zal er steeds meer bijkomen er is ook inmiddels al wéér meer gepubliceerd. 

Er wordt nog een vraag gesteld over de tentoonstelling in het Rijksmuseum, gemaakt door Harm Stevens. Ze gebruikten dezelfde term onafhankelijk van elkaar.
VR heeft er nog wel een markante bijdrage aan geleverd: de gejatte koran van Joop Hueting. Het was een handgeschreven exemplaar uit de 19e eeuw. VR heeft eerst geprobeerd de moskee terug te vinden, dat is niet gelukt. Nu heeft het sacrale werk een mooie plaats gevonden, in een context waarin het past. 

Een jonge Joop Hueting, die de moed had voor de oorlogsmisdaden die waren begaan - ook door hem - te openbaren. 

Koran, Rijksmuseum, tentoonstelling Revolusi. 19e eeuws handschrift. 

VR heeft nog geprobeerd de moskee terug te vinden waaruit het manuscript afkomstig was, maar dat is niet gelukt. 

VR herhaalt hier een opmerking die ik me ook herinner uit zijn boek: 

Hij vindt de Nederlanders slecht opgeleid in het vak geschiedenis, slechts 3 jaar is het een verplicht vak. e Nederlanders zelf worden geframed als tolerant, democratisch, vrijheidslievend. Te positief, zegt VR, er moet beter gekeken worden naar de zwarte bladzijden. Hij noemt in dit verband:

De Indische Doofpot, van Maurice Swirc.

Waarom zijn Nederlandse soldaten nooit vervolgd voor de oorlogsmisdaden die ze tussen 1945 en 1949 pleegden in toenmalig Nederlands-Indië? Tijdens onderzoek voor De Groene Amsterdammer stuitte Maurice Swirc op documenten (met de status ‘zeer geheim’), die laten zien dat de hoogste militaire leiding en de regering in Den Haag door Nederlandse militairen gepleegde oorlogsmisdaden in de doofpot stopten. Dit gebeurde onder meer door klokkenluiders te negeren en te intimideren, bewijsmateriaal te vernietigen en onafhankelijk onderzoek te traineren. De constructie van de Verjaringswet moest de vervolging van deze oorlogsmisdaden definitief onmogelijk maken. Dit boek is het eerste over de Nederlandse oorlogsmisdaden dat is geschreven vanuit een historisch-juridische invalshoek. Maurice Swirc, die voor zijn onderzoek tal van nieuwe bronnen boven water wist te krijgen, laat gedetailleerd zien hoe groot de impact van de Indische doofpot was op onze rechtsstaat.