Gekromde tijd in Krems, Claudio Magris, 2019.

Boekomslag

Ik heb van dit boekje wat uitgebreider alleen het titelverhaal proberen te begrijpen. De andere verhalen komen wellicht nog. 

Gekromde tijd in Krems is niet gemakkelijk. Er staat een hoeveelheid van namen en begrippen in waarmee ik niet vertrouwd ben. Omdat het verhaal zelf ook niet eenvoudig te snappen is, leek het me goed om eerst alle 'decorstukken' na te trekken, in de hoop dat ik wél tot een beter begrip kom.... 

Het begint al met de naam Krems... Wat is dat precies, en wat zegt Magris erover?

Krems is een Oostenrijkse stad, waar Magris in een hotel overnacht nadat hij een lezing heeft gegeven in Wenen in Klosterneuburg, 'het Escorial van Wenen'.  

'Het (= Krems, AdW) is een passend decor voor de kleine omkering van oorzaak en gevolg die zich die avond in Krems voltrok.' 

Historisch binnenstad Krems

'Uit een poort tussen de steegjes komt een voetganger tevoorschijn, in het schemerlicht stappen figuren uit wandtapijten het leven binnen.'

Met andere woorden: het verleden dringt zich tussen het heden - ik start maar meteen met mijn interpretatie. 

Maar het gaat verder: Magris vindt Krems heden ten dage lijken op Vineta: de door de wateren verzwolgen stad. 

Vineta blijkt een verloren stad aan de Duitse Oostzeekust. De stad is ook bekend als Vinneta, Jumneta, Niniueta en Immuueta. 

Locaties waarvan men vermoedt waar Vineta gelegen kan hebben.

De oudste vermelding dateert uit de 10e eeuw en is van Ibrahim ibn Yaqub al-Tartushi, die spreekt van de stad Weltaba of Weltawa. Het zou de grootste stad van Europa zijn, met 40.000 tot 60.000 inwoners en 12 stadspoorten.

Kopie van een kaart uit 1154, van Abu Muhammad Al Idrisi

Deze Arabische geograaf vond dat Krems in 1153 in pracht Wenen overtrof. 

Foto van DEZE SITE van Al-Idrisi. 1100-1166

Met de vergelijking van Krems met Vinneta komen er nog méér lagen in de tijd. 

Terug naar Klosterneuburg, Magris stapt ook daar niet zomaar overheen:

Klosterneuburg, Wenen, 'het Escorial van Wenen'. 

'.... dat pronkt met de excessieve grafcultus van Karel VI van Habsburg.'

en '... dat de relikwieën bewaart van Sint Leopold...'

Ornament op het graf van Karel VI in de Kapuzinergruft. een doodshoofd met de keizerskroon

Hee.... Kapucijnercrypte. Kende ik al.... 

De duik in de geschiedenis gaat door. 

De oude man in Il vecchione van Italo Svevo: een onvoltooid gebleven roman van Svevo. 

Na al die geschiedenis-associaties volgt dit citaat:

'Het lichte zomerbriesje dat door het raam kwam, dicht bij de telefoon, was een wind van eindeloze ruimten waarin alles tegenwoordig en gelijktijdig is, het draaien van een planeet en het licht van een ster heel ver weg. Misschien was de Donau bij Krems de Oceaan die de wereld omvat, wateren die stromen en tegelijkertijd terugkeren, oevers die zich altijd in zijn golven spiegelen.''

Dan noemt hij de filosoof Parmenides:

Parmenides, Grieksfilosoof; circa 515 voor Christus. 

Schreef De weg van de waarheid, en De weg van de mening.

Citaat: 'Is het zo, dat het schrijden van Nori door de gangen van het lyceum als het zijn van Parmenides, niet was of zal zijn, maar uitsluitend is.'

Hier noem ik Nori, het mooie meisje dat hij nooit heeft gesproken, maar die achteraf wel hém blijkt te kennen....

Een herinnering aan een zomerschool van Magris: Er wordt nu een verband gelegd tussen de filosofie en de natuurkunde. 
De zomerschool zal plaatsvinden in Triëst (in het noordoosten van Italië, in de buurt van Venetië). Meer bepaald in Miramare aan het ICTP, of voluit: Centro Internazionale di Fisica Teorica Abdus Salam.

International Centre for Theoretical Physics, Triëst.

(in de tuin van Miramare, kitscherig kasteel) 

Het kasteel.

Het kasteel werd tussen 1856 en 1860 gebouwd als zomerverblijf voor Maximiliaan van Habsburg en zijn vrouw Charlotte van België, dochter van de Belgische koning Leopold I. Het witte kasteel ligt in een park met een exotische beplanting en geeft uitzicht over de Adriatische Zee.

Maximiliaan en Charlotte, 1857.

Koninklijke Collectie.

Franz Ferdinand, 

'de roekeloze maar genereuze groothertog vertrok hiervandaan om een tot sterven gedoemde keizer te worden.' 

(1914, moord op Franz Ferdinand te Serajevo, door Gavrilo Princip.)

Einstein in 1947

De theorie van alles of unificatietheorie, is een (nog niet bestaande) theorie die de verschillende fundamentele theorieën in de natuurkunde met elkaar verenigt.

Albert Einstein bedacht de term "Unified Field Theory", die elke poging om de fundamentele krachten van de natuurkunde tussen elementaire deeltjes in een enkel theoretisch kader. Einstein bracht het laatste deel van zijn leven door op zoek naar zo'n verenigde veldtheorie, maar slaagde daar niet in.

Citaat Magris: 

'De conforme veldentheorieën van de natuurkunde die de relativiteit van Einstein veralgemenen bevatten tegenwoordig meetkundige entiteiten die doen denken aan het parmenidische begrip van eeuwigheid.'

Schrijver + Nori bij die school-excursie?

'De welbespraakte spreker bleef benadrukken dat vandaag en gisteren, nu en morgen, eerder en later alleen in het brein bestaan, een wispelturige dictator die het eerder hier plaatst en het later daar.'

'Altijd is soms maar een seconde, zegt het witte Konijn tegen Alice.' 

'Als in de ruimte-tijd, volgens de spreker, de tijd een kromme lijn vormt in plaats van een rechte lijn, kan het bij een grotere massa ook gaan om een gesloten kromme lijn en dus een cirkel. Maar dan komt alles terug, is alles en ben ik al geweest, bevind ik me al bij de monding van de Donau, terwijl ik zijn stroom volg om daar te komen.

En toch.... is in 1989 de Berlijnse muur gevallen, zijn oorlogen begonnen en geëindigd. De littekens zijn er nog steeds (..) De wereldbol is vlak. (..) De meridianen snijden die bol als een sinaasappel in parten, het schip snijdt de lijn die de tijd snijdt. (...) Bij de Zuidpool en de Noordpool komen de punten van elk part samen, alle tijden van de wereld bij elkaar.'

'wellicht in een kroeg blijven hangen om een glas terrano te drinken.'

Een defectief werkwoord is een werkwoord waarvan niet alle vervoegingen bestaan. Een bekend voorbeeld van een defectief werkwoord is zullen; het heeft namelijk geen voltooid deelwoord. 

'Liefhebben, synoniem van zijn, een defectief werkwoord dat alleen een infinitief in de tegenwoordige tijd kent.

Roger Penrose, 

geboren 1931

'blijkbaar nog zo'n groot licht in het verklaren van eerder en later.''

Hij had een bijzondere belangstelling voor de globale lichtkegelstructuur van de ruimtetijd en voor de vergelijkingen van velden met rustmassa.

'in de lichtkegel vallen toekomstige en verleden tijden exact samen in één en hetzelfde punt.'

Lichtkegelstructuur. Geen idee!

De Penrose-driehoek; noemt Magris niet, doe ik er voor de grap bij. 'Onmogelijke driehoek.'

Op dit punt vond ik het eerlijk gezegd een beetje welletjes. Het was me wel zo ongeveer duidelijk wat hij wilde zeggen. Moest ik daarvoor door al die natuurkunde heen? Door al die geschiedkundige verwijzingen? Ja, blijkbaar. Magris is een erudiet man. Hij heeft het verder nog over: 

LUCA, het hypothetische fossiele uitgestorven eencellige organisme dat de evolutioaire voorouder zou zijn van alle tegenwoordige organismen.

Ik vond er dit plaatje bij; 

 'oer- oer- oer- overgrootvader (..) van alle een- en meercellige wezens.'

Ook spreekt hij nog over de macht van de hippocampus:

Hippocampus

De hippocampus is gelegen tegen de binnenzijde van de slaapkwab en tegen de gyrusparahippocampalis. De naam hippocampus is afkomstig van het zeepaardje, omdat de vorm er op lijkt.
De hippocampus onthoudt feiten. Het gebied speelt een grote rol bij het leren en het lange termijn geheugen. Het is een opslagplaats waar belangrijke gebeurtenissen geselecteerd worden om dan eventueel bewaard te worden in de cortex (= lange termijn geheugen). Hierbij werkt de amygdala nauw samen met de hippocampus.

De hippocampus speelt ook een rol bij het stresssysteem, hierbij verlaagt hij de cortisolspiegel (= stresshormoon) na een stress volle ervaring. Ook is de hippocampus betrokken bij het herkennen van nieuwe dingen, omdat hij al eerder vroegere gebeurtenissen heeft opgeslagen in de cortex is het nu gemakkelijker om vroegere ervaringen te linken aan de huidige situatie. De ziekte Alzheimer brengt als eerste schade in de hippocampus en bij schizofrenie is er een afwijking aanwezig.

Chronos met zandloper en zeis

Kairos, detail fresco in Palazzo Sacchetti te Rome

Kairos noemt Magris niet, die noem ik, ter aanvulling. 

Kairos is de god van de gelegenheid, het beste moment om iets voor elkaar te krijgen. Ook wel Lot, Noodlot. Kaal, alleen een lok vooraan. Je moet de gelegenheid meteen pakken, anders ben je te laat. 

Jules Henri Poincaré (1854-1912);

 Frans wiskundige, wordt als een van de grootsten uit het land beschouwd. Hij was bovendien wetenschapsfilosoof, en nog meer. Poincaré wordt vaak beschreven als de laatste van de 'universalisten', in staat om vrijwel alle gebieden van de wiskunde te begrijpen en eraan bij te dragen.

Poincaré heeft het volgens Magris  'over de dynamiek van tijdsverplaatsingen.'

Conclusie:

Ik ben er niet in geslaagd een goede weergave van het verhaal te bieden. Ik heb geprobeerd een paar moeilijkheden in de tekst te verklaren. 

Qua betekenis van het verhaal kom ik niet verder dan de gelijktijdigheid van verleden en heden. Hoe daarbij een soort omkering van causaliteit kan plaats vinden kan ik niet verklaren. Of zit het antwoord hierin:

'Geen enkele translatie voert tot buiten de gewone ruimte-tijd, en voor willekeurig welk natuurkundig systeem in de gewone ruimte-tijd zijn oneindige tijd en lichtsnelheid nodig. (....) De transformatie op de lichtkegel is alleen mogelijk voor natuurkundige systemen zonder massa. (..) 

Ik kan niet ontkennen dat ik een zekere massa bezit.'

Claudio Magris, geboren in 1939. 

Foto 2019. Dankrede bij de uitreiking van de Thomas Mannprijs.