Boekomslag.
In de Trouw van 23 mei stond een artikel getiteld Een bijzondere levensfase. Aan het woord was Ineke Koedam, van het Expertisecentrum Sterven. Een artikel over doodgaan, dat is aan mij wel besteed. Ik denk erg veel na over het sterven, en vind daar weinig over te lezen. (In het verleden heb ik wel eens wat gelezen van Elisabeth Kübler Ross, en nog iets van een Poolse arts, waarover straks meer.
Elisabeth Kübler Ross, Amerikaans-Zwitsers psychiater, 1926-2004.
Dit boekje staat in mijn kast, ik moet het beslist herlezen.
Deze afbeelding stond bij het artikel in Trouw. Aandacht voor 'gewoon sterven'.
Ineke Koedam, schrijfster van het boekje In het licht van sterven.
Kunstenaar Els Molenaar-Gazan, kunstenares. Maakte mooie potloodtekeningen in het boek. Hier met haar beeld De Dirigent.
Hier het logo van het kenniscentrum waar ik met instemming kennis mee maakte.
In het licht van sterven geeft een opsomming van ervaringen weer, die vrijwilligers en professionele verpleegkundigen hadden met stervenden in hospices. Koedam verzamelde deze ervaringen op verzoek van de Engelse neuro-psychiater Peter Fenwick.
Peter Fenwick, neuro-psychiater, geboren 1935. Auteur van onder andere Art of Dying.
Koedams boekje riep aanvankelijk erg veel scepsis bij me op. Één van de oorzaken daarvan was het voorwoord door Pim van Lommel. Ik kan er niets aan doen, maar ik heb te veel sceptische artikelen over Van Lommel gelezen. Zie bijvoorbeeld SKEPSIS OVER PIM VAN LOMMEL.
Pim van Lommel, hartchirurg. Schreef over bijna-doodervaringen
Dit is zijn boek, al vele malen herdrukt. Zijn wetenschappelijkheid wordt door velen betwist.
Ik maakte als het ware eerst een innerlijke ommekeer mee, voordat ik het boek kón lezen. Eerst voelde ik afwijzing, zie de scepsis over Pim van Lommel.
Vervolgens gaf ik me er rekenschap van, dat je een boek zo vol ervaringen van mensen toch niet zomaar als onzin terzijde kunt schuiven. Hoe zou ik de oprechtheid kunnen betwijfelen van wat daar bij elkaar gebracht was?
Zo sloeg ik voorzichtig tóch aan het lezen... '
En het mooie was, dat het me eerst was, of ik mijn therapeut van zoveel jaren her weer hoorde: dat het om de ervaring ging. Dit boekje wilde niets meer of minder dan dat: de ervaringen weergeven die mensen hadden gehad, die dicht bij stervenden betrokken waren geweest.
Geen enkele conclusie wordt getrokken over een mogelijk hiernamaals; alleen maar wat er kán gebeuren, en wat er ook gebeurt. En dat die ervaringen mensen meestal alleen maar rustiger maken, vrediger, 'lichter', soms meer verzoend met het leven en met het einde ervan.
Er zijn wat thema's aan te brengen, zoals verschijnselen en waarnemingen in het zicht van de dood. Mensen zien geliefden, of goddelijke figuren (afhankelijk van hun geloof). Of ze zien licht. Of ze dromen met een bijzondere intensiteit, dromen die ook van diepe betekenis zijn en een herinnering nalaat aan een diepgaande ervaring.
Ik zelf moest denken aan mijn moeder. Volgens mijn jongste zusje, droomde mijn moeder vóór haar sterven heel intens over mijn vader. Mijn vader stierf als heel lang geleden. In haar droom legde hij zijn hoofd naast haar op het kussen. 'Het was heel echt', vertrouwde mijn moeder mijn zusje toe.
Ik heb nooit aan dit verhaal getwijfeld; het zou zó in dit prachtige boekje kunnen passen.
Laat ik niet vergeten te vermelden als zeer ondersteunend boek Tegen de zon in kijken, van Irvin D. Yalom.
Irvin D. Yalom
In het artikel in Trouw las ik, dat Koedam zou willen dat de angst voor de dood wat minder werd bij mensen. Ik denk, dat ten eerste het krantenartikel, en ten tweede het boek van Koedam, mij daarbij geholpen heeft. Ik weet niets van sterven, ik heb ook nog nooit iemand zien sterven.
Het effect van dit boek is dat ik er nu iets meer van weet. Het is niet zeker dat ik een bijzondere ervaring zal hebben: er wordt ook melding gemaakt van het feit, dat sommige medewerkers in een hospice nooit iets bijzonders (als een LEE, een Levens Einde Ervaring) meemaken, en toch goede dienstverleners zijn.
Wat ik ten slotte zo mooi vond, is het 'meditatieve karakter' van de hulpverleners die worden genoemd. Ze zijn niet met zichzelf bezig, maar uitsluitend met de stervende, en zijn of haar familie. Dat vereist bewust aanwezig zijn, en jezelf leeg maken van je eigen 'boodschappenlijstjes': de dingen die je bezig houden met je hoofd, en die je afhouden van je patiënt.
In dit kader kom ik nog even terug op het boek van de Poolse dokter. Ik heb zijn naam helaas niet meer terug weten te vinden. Het was een geleerde man, en hij beschreef heel goed, hoe verpleegkundigen in een ziekenhuis ernaast kunnen zitten met hun zorg. Als iemand eraan toe is, rustig te sterven en hij wordt gedwongen alsnog een behandeling te ondergaan, dan is de rust van een stervende foetsie.
In dit boek las ik hoe het dus héél anders kan. Ik mag hopen, dat ik te zijner tijd de goede mensen aan mijn bed zal treffen!
Ik geef nog wat links naar websites die me troffen:
Interview met Peter FenwickBBC-IDEAS, DR. KATHRYN MANNIX
Recensie:With the end in mind: Dying, Death and Wisdom in an age of Denial, over het boek van Dr. Kathryn Mannix.
Recensie How we die, Sherwin B.Nuland
.jpg)
