Thomas More, Biografie, Peter Ackroyd, 2016.

Boekomslag, Thomas More, 1478-1535.

Dit is een pracht van een boek! Allereerst het boek op zichzelf: ik heb de gebonden uitgave cadeau gekregen, en het ligt in mijn hand als een zware kostbaarheid. Het papier is mooi, de letters, het heeft gewicht en... de afbeeldingen ergens halverwege zijn van een prachtige kleurkwaliteit. Het is erg leuk als je je door plaatjes een beeld kunt vormen van de hoofdpersonen. 

Het is een wetenschappelijke uitgave, met heel veel noten en een uitgebreid register. Het is bovendien uiterst zorgvuldig geschreven. Soms 'schiet het niet op', er moet nu eenmaal veel worden verteld om de geschiedenis - die in tijd en gedachtewereld ver van ons af staat - alle recht te doen. Wat Peter Ackroyd doet, is ons juist die gedachtewereld leren kennen. Daartoe gaat hij de gehele ontwikkelingsgang van Thomas More na, zijn scholing, zijn 'stage' bij John Morton, wie zijn vader was, zijn geboorteplaats, zijn ervaring als jurist, hoe hij stond in de traditie van zijn tijd, en hoe die traditie precies was. 

Ackroyd in 2007. Ackroyd schreef een imponerend oeuvre! 

Dit boek is vertaald door Henny Corver, Ineke van den Elskamp en Pon Ruiter.
Thomas More werd geboren op 7 februari 1478, in Milk Street, hartje Londen naast Cripplegate Within. De parochiekerk was St. Mary Magdalen, die verwoest werd bij de grote brand in 1666. De kerk werd nooit herbouwd.  De straat lag in een chique en welvarende wijk. Wijk van kooplieden: melk, stoffen.
De naam More  kon slaan op Moriaan, moorcocks (korhanen, staan in familiewapen). Morus latijn voor moerbeiboom. Ook voor Nar of Zot, Moriae Enconium, Erasmus, opgedragen aan Thomas More. More ook allusies met memento mori
Grootvader  More van vaderskant was bakker, van moederskant kaarsenmaker. Vader John was rechter. Hij kon de overstap van handel naar rechten makkelijk maken, omdat de bakker een exclusieve zaak had, zij vergaarden veel geld.
John More trouwde met Agnes Graunger in de St. Giles in Cripplegate.

St. Giles Cripplegate. Middeleeuwse kerk, bestaat nog steeds, ondanks bomaanvallen door de nazi's. Hier trouwden zijn vader en moeder.

Inwendige van de kerk.

Cripplegate was zowel een stadspoort als een bestuurlijk gebied. Het ligt in het centrum van het hier aangeduide Groot Londen.

Een illustratie van de gate, ca. 1650.

Gedenkplaat van Mores geboortehuis in MIlk Street. 

Thomas moeder Agnes stierf toen hij nog jong was, vermoedelijk in 1499. Ze had zes kinderen. Haar man John trouwde vier keer. Zijn vader zou over haar gezegd hebben: 'dat er slechts een scherpzinnige vrouw op de wereld is, maar dat iedere man denkt dat hij haar heeft.  Scherpzinnig staat óók voor feeksachtig, vinnig.

Het huishouden moet welvarend en van alle gemakken voorzien zijn geweest. 

'Moeder Maud' zal hem grotendeels opgevoed hebben. Mogelijk kostte de 'Engelse zweetziekte' zijn moeder het leven. 

De jeugd van More was ook de tijd van 'de gebochelde koning' Richard III, hij zou in Mores vijfde levensjaar de jonge troonopvolgers van Edward IV om het leven hebben gebracht. John More stond loyaal tegenover Edward IV.

Prestigieuze Lincoln's Inn, waar John More opklom in de hiërarchie. In de stad speelde hij onder andere een rol doordat hij meewerkte aan het onderhoud en de uitbreiding van de London Bridge. 

Threadneedle street is tegenwoordig bekend van The Bank of England die daar gevestigd is. 

Thomas More bezocht er de St. Anthony's School

Cheapside, historisch plaatje. Deze straat passeerde More onderweg naar school. 

Vlakbij werden terechtstellingen uitgevoerd, dat hoorde bij het leven toen. St. Mary-le-Bow is de kerk op de achtergrond. Die stond er toen ook, moest alleen herbouwd worden na de brand van 1666.

De moord op Thomas Becket, een afbeelding uit de 13e eeuw. Becket werd in de 12e eeuw vermoord, hij is Engelands beroemdste heilige. Op zijn tocht naar school passeerde Thomas More elke dag Beckets geboortehuis. 

St. Anthony's school werd beschouwd als de beste van de vier of vijf grammar schools, oftewel Latijnse scholen in Londen.Thomas was zeven toen hij hier werd toegelaten. 

Hij leerde zowel Latijn als literatuur, De landstaal werd nog niet zo serieus genomen. 

Zangkunst was ook een belangrijk vak. De kunst van 'het zeker en zuiver zingen.' Inzicht in retorica, wiskunde en filosofie speelden erin mee. 

Engelse zinnetjes moesten worden vertaald in het latijn in de vorm van spreekwoorden en gezegden. Anthony's was een gratis school. Het schoolleven kon hard zijn. De schooldagen waren lang. More bracht hier vijf jaar door. Aan het eind was hij vaardig in openbare discussies en debat. Op een podium op het kerkhof van de Bartolomewkerk debatteerden ze over en vooraf bepaald onderwerp. Er werden prijzen uitgereikt voor de beste redenaar. Het was een belangrijke oefening voor hun latere leven. 

Retorica vormde al meer dan 200 jaar  de kern van de voorbereiding op een publiek ambt. Retorica was gericht op een praktische interpretatie, voor een juiste ordening van het gemenebest. 

Hij schreef later ook geen literatuur, maar polemieken, weerleggingen, tegenargumenten en dialogen, Utopia is het bekendste voorbeeld van zijn buitendialogen. 

De jongens van de school werden steevast Anthony-varkens genoemd, omdat de heilige Anthonius met dat dier werd afgebeeld. 

Boven en onder: afbeelding van Anthonius de Grote, met varken afgebeeld. 

Schutspatroon van varkens en slagers.  

John Morton, aartbisschop Canterbury 1425-1500. Thomas ging niet, zoals gebruikelijk was, naar Eton College, de public school in Windsor (West-Londen) maar werd page bij Morton. 

Ligging Canterbury: beetje oostelijk.

Canterbury kathedraal.

Lambeth Palace, residentie van de aartsbisschop waar More page werd. 

More kreeg hier vrij gemakkelijk contact met magnaten en heersers. Leerde daar veel van. Vanaf 1490. Aan de overkant van de Theems. Hij werd een van de knapen voor huishoudelijke taken.

Morton was onder de indruk van More, bediende bij het ritueel van de uitgebreide banketten.

Was behalve page ook scholier. Kreeg les van de domestica schola, particuliere school onder Morton.

Dit alles is beschreven door schoonzoon William Roper.

William Roper, eerste biograaf Thomas More; getrouwd met diens dochter Margaret.

More volgde onderwijs in debatteren en declameren. Verder kreeg hij scholing in hoffelijkheid en vorming. De page mocht niet in zijn neus peuteren, 'niet rochelen en niet spuwen', niet tegen de muur leunen.

More werd sterk beïnvloed door Morton. Morton was de personificatie van de nieuwe eenheid en stabiliteit die de Tudor-dynastie had gebracht. More bewonderde Mortons grote ervaring, de 'aartsmoeder en meesteres van de wijsheid'. Morton was zeker ook prachtlievend, Hij reisde 'in grote staatsie' niet minder dan kardinaal Wolsey. Diplomatie en redenaarstalent waardeerde More zeer in Morton.

Na Lambeth ging More naar Oxford. Canterbury College. geleid door de Bendictijnen.

Na de opheffing van de kloosters werd het Canterbury College in Oxford veranderd in Christ Church. (Herbouwd, er schijnen nog 2 afbeeldingen tezijn van het college, uit de 18e eeuw.

In het najaar van 1492 waren daar ruim 100 studenten; More was toen 13 jaar. Vader eiste carrière in de rechtspraak. Verbleef hier maar 2 jaar, en voltooide zijn opleiding aan New Inn, Londen. Een rechtbank.  

Veertig jaar voor Mores komst was de bibliotheek voltooid. Er waren boeken met bijbelse literatuur en werken over kerkvaders, daarnaast taalkundige werken en juridische boeken. Waarschijnlijk waren er zo'n 6 docenten-monniken, een rector, en vijf of zes seculiere studenten zoals More zelf. Daarnaast nog enkele commorantes, die voor inwoning betaalden. 

Kleine gemeenschap dus. Zijn rol leek op die van oblaat. 

Wellicht heeft hij ook gestudeerd aan St. Mary's Hall in Oxford. Halls waren anders dan colleges, het waren gesloten kloosterachtige instellingen. Leerde ook het trivium: grammatica, retorica, en logica. 

Hij moest interpretaties van en commentaar op teksten geven. Er vonden disputaties plaats. 

In 1493 onderbrkeing door onwelkome plaag: er wordt niet uitgelegd welke. 

Veel scholastiek onderwijs, waarop hij veel kritiek had. Net als trouwens Erasmus, Luther, en Tyndale. Maar die leer had nog altijd veel macht en invloed. 

Ackroyd verdedigt de scholastiek, bijvoorbeeld door de muziek aan te halen, de laat 15e eeuwse polyfonie. De delicate wisselwerking van stemmen zonder dat één de bovenhand krijgt. Nastreven van harmonieus geheel van de delen. More viel die erfenis van de scholastiek niet aan. 

Thomas More als kanselier van Engeland, kalm en ondoorgrondelijk, ook op het hoogtepunt van zijn macht; onder zijn rijke gewaad draagt hij een haren boetekleed. Hans Holbein de jongere. 

De macht en de invloed van Thomas More werd geleidelijk aan steeds groter. Hij was een geweldig goed rechter, maar hij was ook erg slim. Hij kon goed zwijgen als hem dat beter uitkwam. 

Hij was een groot tegenstander van Luther en diens volgelingen. Hij was streng, ook voor zichzelf (zie dat haren boetekleed). Hij trouwde liever dan last te blijven houden van zijn onkuise gedachten. 

Holbeins tekening van het huishouden van More in Chelsea. Deze uitbeelding van de hechte relaties tussen gezinsleden en verwanten is meteen een portret van de slotfase van het katholicisme in Engeland. 

Na de dood - of eigenlijk al tijdens zijn gevangenschap in de Tower - werden Mores bezittingen geconfiskeerd. Gelukkig bracht het zijn gezin en familie niet tot de bedelstaf, omdat zijn tweede vrouw van zichzelf rijk was, door een grote erfenis. Zijn eerste vrouw was Jane Colt, die stierf in  1511. Zijn tweede vrouw was Alice Harpur,

Sir John More, de vader van Thomas, die veel invloed heeft gehad op het leven van zijn zoon. Portret van Hans Holbein de Jongere. John was rechter. 

William Roper, de schoonzoon en eerste biograaf van More, die diens status als heilige heeft helpen bevestigen. De heiligverklaring kwam in 1935.

Margaret Roper, Mores oudste dochter, naar verluidt de intelligentste vrouw van Engeland. Zij had dd meeste affiniteit met Thomas More, vooral waar het zijn gewetensvrijheid betreft van zijn laatste dagen. 

Elisabeth Dauncy, Mores tweede dochter. Haar modieuze, prijzige kleding laat zien dat de hele familie rijk en bevoorrecht was, en veel invloed had. 

Cicely Heron, de jongste dochter van More. Net als zijn andere dochters droeg zij bij aan het fortuin van de familie door met een rijke, machtige man te trouwen.

Anne Cresacre, een rijke jonge vrouw; More is een tijdlang haar voogd geweest en uiteindelijk is ze met zijn zoon getrouwd.

John More, de zoon van Thomas More. De grote neus en dunne lippen zijn karakteristiek voor de vader in wiens schaduw hij altijd geleefd heeft. 

Hendruk VII, de scherpzinnige, zij het autocratische grondlegger van de Tudor-dynastie. Tijdens zijn lange bewind kende More een lucratieve, succesvolle carrière. 

Elizabeth van York, de vrouw van Hendrik VII. Na haar overlijden schreef More een rouwgedicht waarin hij 'wereldse vreugde en broze voorspoed' afwees. 

Richard III. Thomas More was vijf jaar oud toen deze 'malicieuze, opvliegende , afgunstige en immer weerspannige' koning aan zijn korte bewind kwam.

De jonge Hendrik VIII. Zijn positieve eigenschappen brachten More ertoe om in dienst van de vorst te treden, 'in dienst van het algemeen belang'. 

NB: Volgens het internet kloppen de namen niet bij de foto's, zou het omgekeerd moeten zijn. Gezien de afbeelding van Hendrik op latere leeftijd (zie verderop lijkt me dat internet het juist heeft.)

Catharina van Aragon, de eerste vrouw van Hendruk VIII. Bij hun scheiding vroeg ze hem: 'In welk opzicht heb ik u iets misdaan?' Van alle adviseurs van de koning vond ze alleen More die naam waardig. 

Catharina en Hendrik kregen twee kinderen: in 1511 een zoon (Hendrik, die al zeven weken na zijn geboorte overleed) en in 1516 een dochter, Maria Tudor. Daarna zouden nog vele miskramen volgen. Om dynastieke redenen droomde de koning van een mannelijke erfgenaam. Mede door het feit dat uit het huwelijk verder geen levensvatbare kinderen meer werden geboren, werd Hendrik VIII haar ontrouw en na zijn kennismaking met Anna Boleyn zocht hij naar een geldige reden om zich van Catharina te laten scheiden. Negen jaar lang bleef hij haar vervolgen met allerlei pogingen om het huwelijk te ontbinden, daarbij geholpen door de lord-kanselier, kardinaal Thomas Wolsey, die wist te verklaren dat een huwelijk met een schoonzuster volgens de Bijbelse overlevering onwettig en incestueus was (hoewel de bijbel met het leviraatshuwelijk eerder het tegendeel beweert).(= man getrouwd met de weduwe van zijn broer, als er geen kinderen zijn.) Ook al had de paus in dit geval dispensatie verleend, toch beschouwde Wolsey het huwelijk, om de koning ter wille te zijn, als ongeldig, wegens een kleine formele onjuistheid.
In 1533 werd het huwelijk tussen Hendrik VIII en Catharina ontbonden door bisschop Thomas Cranmer. Op 23 mei 1533 was Catharina haar titel van koningin kwijt. In 1534 voerde Hendrik de Akte van Suprematie in, waardoor hij hoofd van de Anglicaanse kerk werd. Zo had hij zich losgemaakt van de Roomse Kerk, en stond niets zijn huwelijk meer met Boleyn in de weg.

Anna Boleyn, de maîtresse van de koning en zijn tweede koningin, die in haar kleding een motto had laten weven: 'Ainsi sera, groigne qui groigne'. (Aldus zal het zijn, wie er ook over mort.)

Desiderius Erasmus, de grote Hollandse humanist, door More 'mijn liefste' genoemd. Hij op zijn beurt noemde More 'liefste Thomas. Portret van Quinten Matsijs.

Erasmus droeg zijn Lof der Zotheid (Moriae Encomium) op aan Thomas More, een bewijs van hun vriendschap. Zij logeerden ook vaak bij elkaar. Op het eind van Mores leven liet Erasmus zich als volgt uit over More: 'More had de theologie aan de theologen moeten overlaten.' Dergelijke verschillen in opvatting over belangrijke geloofskwesties waren goed verenigbaar met hun vriendschap. 

Pieter Gillis, een hoge ambtenaar van de stad Antwerpen in wiens huis en gezelschap More Utopia schreef.  Dit dubbelportret (??) heeft More ten geschenke gekregen van Erasmus als blijk van waardering voor de vriendschap tussen de drie mannen. Portret Quinten Matsijs.

John Fisher, de vrome bisschop van Rochester, die door Hendruk VIII van verraad werd beschuldigd. Hij werd tot kardinaal benoemd, 'maar zijn hoofd was eraf voordat zijn mijter erop zat.' Was doodziek toen hij ter dood gebracht werd, door uitputting in de gevangenis. 

Thomas Cromwell, die de koning heeft bijgestaan bij het opheffen van de kloosters. Naar verluidt is de uitspraak 'Ik zal slagen of falen' van hem.

Thomas Cranmer, aartbisschop van Canterbury, de kundige, beminnelijke en ambitieuze voorstander van Hendriks ' zwaarwegende zaak'. 

John Colet, deken van St Paul's en de oprichter van de St Paul's school; hij had de reputatie dat hij twistziek was en gedroeg zich zoals zoveel Londense vrienden van More wat theatraal. 

Maarten Luther, de grootste exponent van het protestantse geweten, die zichzelf vergeleek met 'rijpe stront'. Portret van Lucas Cranach de Oude. 

Thomas More had een grondige hekel aan de ketterij van Luther. Voor hem was het onbestaanbaar dat het geloof zou gaan afwijken van de stevige wortels van de traditie. Hij bleef dus zeer trouw aan de kerk. Het kostte hem ook het leven. 

Over Luther kon hij heel vreemd schrijven: 'Luther is een aap, een aars, een dronkaard, een lullig fratertje, een stuk schurft, een pestilente kwast, een doortrapte leugenaar. (...) Iemand zou moeten schijten in Luthers mond, hij laat gruwelscheten, het zou passend zijn in zijn mond te pissen, hij is een schijtduivel enzovoorts. Wel allemaal in het Latijn, maar hij bezigde dus hetzelfde scatologische (uitwerpselen betreffende) taalgebruik als Luther zelf. Hij kon trouwens goed schrijven in de volkstaal en heeft het Engels ook zeer verrijkt met bepaalde uitdrukkingen (los van de scatologie). 

Thomas Wolsey, de briljante, vernuftige kardinaal die Mores grootste beschermer is geworden. 'Nooit', schreef More na Wolseys dood, 'werd hij het moe zijn eigen lof te horen zingen.'

Het verbranden van William Tyndale, de vrome, geleerde vertaler van de Bijbel, door More omschreven als 'een beest met een brute, beestachtige muil.' Diverse ketters hebben door toedoen van More hetzelfde lot ondergaan. 

Dit was overigens wel een stukje levensgeschiedenis dat mij tegenviel van More: feitelijk was hij een Grootinquisiteur, hij heeft heel wat mensen ter dood laten brengen. Het paste in de tijd, dat wel. Maar verwacht je nou zoiets van een goed humanist?

Hendrik VIII, geschilderd in het jaar na de terechtstelling van More. 'Als mijn hoofd hem een kasteel in Frankrijk zou opleveren, gaat het er natuurlijk af',  heeft More gezegd. Portret Hans Holbein de Jonge. 

De belangrijkste boeken van Thomas More.

Utopia, verscheen in 1516 in het Latijn.

Het boek Utopia beschrijft de samenleving op het fictieve eiland Utopia en de politieke, sociale en religieuze gebruiken van de eilandbewoners. Het is geschreven in de vorm van een gesprek tussen Pieter Gillis, Raphael Hythlodaeus en Thomas More zelf. Raphael Hythlodaeus, een filosoof en wereldreiziger, geeft een beschrijving van zijn bezoek aan het eiland Utopia. Volgens Hythlodaeus is Utopia de beste samenleving ter wereld, omdat er geen privébezit bestaat. Hierdoor richt iedereen zich op publieke belangen, in plaats van eigenbelang. Ook de naam Raphael Hythlodaeus heeft een dubbele lading. De naam betekent 'Boodschapper van de heer' (Raphael) 'verkoper van onzin' (Hythlodaeus). Door de dubbele ladingen in het woordgebruik toont More dat zijn werk is bedoeld voor (mede)humanisten. Hoewel More het rationele Utopia gebruikte om kritiek te leveren op het Europa van zijn tijd, moet Utopia niet gezien worden als Mores eigen visie op de perfecte samenleving. Sommige gebruiken in Utopia, zoals euthanasie, echtscheidingen en vrouwelijke priesters, staan namelijk lijnrecht tegenover Mores vrome katholieke idealen.
Onlangs toonde professor van der Stock van de Universiteit van Leuven aan, dat  Raphael Hythlodaeus vermoedelijk niemand minder dan Erasmus is.

Een tweede belangrijk werk van Thomas More is History of King Richard III / Historia Richardi Tertii.
Dit was zijn enige geschiedwerk. Waarschijnlijk schreef hij zijn History of Richard III toen hij undersheriff was, een functie die hij bekleedde tussen 1510 en juli 1518. More schreef zowel een Engelse als een Latijnse versie van dit werk, maar heeft geen van beide versies ooit afgemaakt. Ze werden pas na zijn dood gepubliceerd.
De History of King Richard III is een renaissancistisch geschiedwerk, geïnspireerd door de werken van Sallustius, Suetonius en Tacitus. Richard III wordt door More gepresenteerd als de archetypische tiran, een beeld dat door veel historici bekritiseerd wordt.

Het derde boek is zijn Epigrammata.

Thomas More's Epigrammata.

De eerste editie van Thomas Mores Epigrammata verscheen in 1518 in Basel, samen met de derde editie van Utopia en de epigrammen van Erasmus. Twee jaar later, in 1520 kwam een nieuwe, uitgebreide versie van dit werk uit.
De gedichten in de bundel Epigrammata zijn waarschijnlijk geschreven tussen 1500 en 1520. Een groot deel van deze gedichten zijn epigrammen, maar het werk bevat ook odes en elegieën. Ongeveer een derde van het aantal epigrammen in de bundel zijn Latijnse vertalingen van oorspronkelijk Griekse epigrammen, maar het grootse deel is geschreven door More zelf.
De epigrammen behandelen veel verschillende, en soms ook uitzonderlijke onderwerpen, zoals koningschap, staatsbestuur, astrologen, vrouwen en priesters.

Thomas More heeft zo'n anderhalf à twee jaar gevangen gezeten in de Tower voordat hij vermoord werd. Als speciale gunst van de koning werd hij 'alleen maar' onthoofd. Daarna werd zijn hoofd gekookt en gespietst op de brug gezet.
Anderen werden opgehangen, weer bij bewustzijn gebracht, ontdarmd (!), darmen werden voor hun ogen gekookt, geslachtsdelen werden afgesneden en in de mond gestopt. Hoofd natuurlijk ook nog even de kook erover
Tja. Wat een genadig vorst, die Henry VIII...

Executieplaats Thomas More

Buste Thomas More in The Tower 

Wat er nu nog over is van zijn cel 

Afbeelding van More in zijn cel, toen hij bezocht werd door zijn dochter Margaret. 

The Tower, Londen.

Klein stukje uit A man for all seasons, uit 1966. Vernieuwd in 1994. Van Fred Zinneman. Won vier Oscars. Behandelt het conflict tussen Thomas More en koning Hendrik VIII.