Boekomslag
Ik ben geheel en al in de ban van Joseph Roth, geboren 1894 in het Gallicische Brody; hij stierf in Parijs, 1939, aan de gevolgen van een alcohol-verslaving.
Roth geldt als de belangrijkste verteller van de periode tussen de twee wereldoorlogen. Van grote invloed op zijn schrijverschap was het lot van zijn vrouw Friedl, die in 1929 in een zenuwinrichting moest worden opgenomen. Het wierp een blijvende donkere schaduw over het leven van de schrijver. Zijn persoonlijke ongeluk zette hem pas echt aan tot schrijven. In tal van artikelen gaf hij puntige, trefzekere momentopnamen uit het politieke, sociale en culturele leven van alledag, in de tijd van het interbellum.
In Duitsland 'leeft' Joseph Roth nog steeds, getuige de vele uitgaven die ik daar zag. Ook dit boekje kocht ik, toen ik in Berlijn was, bij Dussmann, het Kulturkaufhaus. Wat een feest om daar rond te kijken! (en te kopen!)
Het Duits van Roth is goed te lezen. Ik heb ook diverse boeken van hem in vertaling gelezen, want ook in Nederland wordt Roth nog (of weer) veel gelezen. Maar dit in zijn landstaal ging ook prima!
Joseph Roth is vooral beroemd om zijn boek de Radetzkymars. uit 1932. Ik vergeet niet hoe ik ooit door Geert Mak 'op dit boek werd gezet', in een uitzending van De Wereld draait Door, waarin Mak vertelde welk boek veel indruk op hem gemaakt had. Voordien had ik nog nooit van Joseph Roth (niet te verwarren met de nog levende Amerikaan, Philip Roth) gehoord. Maar ik ben mijn tekort aan het inhalen, zie mijn blogs Rebellie, Rechts en links en Het valse gewicht.
De titel 'die grossen Erzählungen' wordt vaker gebruikt, als de meest belangwekkende verhalen van een schrijver gebundeld worden. Zo vond ik op internet de verhalen van Kafka en van Gogol.
Er staan in dit boek van Roth zeven verhalen/novelles. Wat mij betreft springt de Leviathan er het meeste uit.
De Leviathan is een mythisch monster, meestal als slang voorgesteld (ook bij Roth), die alleen door God kan worden verslagen. De Leviathan heerst over de chaos.
Hoofdpersoon is de Jood en koraalhandelaar Nissen Piczenik. Dat duidt ook meteen op de reden waarom ik dit verhaal zo mooi vind: de handelaar is een Oost-Europese Jood, en zijn handel en wandel geeft je een inkijkje in hoe het toen daar geweest moet zijn. Picnezik is een eerlijke handelaar, die veel vrouwen in dienst heeft die voor hem kettingen rijgen. Alle boeren uit de omtrek komen bij hem hun koraalkettingen kopen, die tegen het boze beschermen. Hij is rijk, en belegt zijn geld bij een andere rijke Jood, die hem keurig rente uitbetaalt.
Hoornkoraal
Picnezik is uitgekeken op zijn vrouw, omdat ze hem geen kinderen geschonken heeft. In plaats daarvan zijn de koralen zijn passie; hij stopt zorgvuldig wormgaatjes dicht, bekijkt zijn oogsten, kortom, hij houdt van zijn waar. Dat gaat zelfs zo ver, dat hij ervan droomt te kunnen zien waar die koralen vandaan komen. De matroos Alexander Komrower vertelt hem zo veel mogelijk van alles wat hij weet over de zee en de oceaan.
Op een dag verlaat Picnezik zijn stadje Brody, hij reist mee met Komrower en laat zich inschepen in Odessa. Daarmee verlaat hij niet alleen zijn woonplaats, hij stopt ook met het uitoefenen van zijn godsdienstplichten.
Als hij terugkeert, gaat het steeds verder bergafwaarts met hem. De Hongaar Jenö Lakatos verhandelt koralen die allemaal glad, groot en glanzend zijn. Ze zijn van plastic, en alle boeren kopen bij hém. De prachtige, echte koralen van Picnezik blijven liggen. Hij besluit een beetje slecht te worden, en mengt de valse en de echte koralen dooreen.
Antieke ketting van hoornkoraal
Dan sterft er een kind, met een ketting van Picnezik om de hals, aan difterie. Een heel slecht teken. Zijn vrouw glijdt uit en sterft aan een hersenschudding. Zijn woekeraar sterft, Picnezik begint te drinken en naar de hoeren te gaan. Om niet helemaal voor schande te staan, besluit hij naar Canada te emigreren. Zijn schip vergaat, en Picnezik belandt op de bodem van de oceaan, waar de Leviathan kronkelt. Einde.
De Leviathan, zoals getekend door Gustav Doré, 1865.
Om de vertelkunst van Roth te demonstreren, haal ik hier het begin van de novelle aan; Roth verstaat het je meteen het verhaal in te zuigen:
In dem kleinen Städtchen Prgrody lebte einst en Korallenhändler, der wegen seiner Redlichkeit und wegen seiner guten, zuverlässigen Ware weit und breit in der Umgebung bekannt war. Aus den fernen Dörfern kamen die Bäuerinnen zu ihm, wenn sie zu besonderen Anlässen einen Schmuck brauchten. Leicht hätten sie in ihrer Nähe schon noch andere Korallenhändler gefunden, aber sie wussten, dass sie dort nur alltäglichen Tand und billigen Flitter bekommen konnten. Deshalb legten sie in ihren kleinen, ratternden Wägelchen manchmal viele Werst zurück, um nach Progrody zu gelangen, zu dem berühmten Korallenhändler Nissen Picnezik.
Het thema van het boek wordt wel de verzoeking genoemd, omdat Picnezik verleid wordt zijn geloof eraan te geven, en zijn eerlijkheid als handelaar. Hij valt ten prooi aan de Leviathan.
Een ander mooi en kenmerkend verhaal is Stationschef Fallmerayer.
Stationschef Fallmerayer
Weer een verfilmd verhaal.
Fallmerayer is verliefd op een vrouw, die dank zij een treinongeval bij hem thuis enkele uren in zijn bed, met het hoofd op zijn kussen, heeft gelegen. Dat beeld blijft hem bij, ook als zij al lang weer naar huis, naar haar eigen man terug is gegaan. Hij kan haar niet vergeten, en zoekt haar op.
Terwijl ze bij elkaar thee zitten te drinken, vertelt zij aan één stuk, over de oorlog, haar man, diens kameraden... - alles nur, um den ohnehin schweigsamen Fallmerayer nicht sprechen zu lassen. Er strich seinen kleinen, blonden Schnurrbart und schien genau zuzuhören. Er aber hörte viel stärker auf den Duft, den die Frau ausströmte, als auf die Reden, die sie führte. Seine Poren lauschten. Und im übrigen: Auch ihre Worte dufteten, ihre Sprache. Alles, was sie erzählen konnte, erriet er ohnedies. Nichts von ihr konnte ihm verborgen bleiben. Was konnte sie ihm verbergen? Ihr strenges Kleid schützte ihren Körper keineswegs vor seinem wissenden Blick. Er fühlte die Sehnsucht seiner Hände nach ihr, das Heimweh seiner Hände nach der Frau.
Ze krijgen een liefdesverhouding. Maar op een dag keert de echtgenoot van gravin.Walewska naar huis terug, uit de oorlog. Hij zit in een rolstoel. De gravin pakt onmiddellijk haar rol van verzorgende echtgenote op. Fallmerayer verdwijnt.(Zelfmoord, dat weten we al van het begin van het verhaal af.)
Het boekje begint met Der Vorzugsschüler, het debuut van Roth.
Die Büste des Kaisers
In dit verhaal, Die Büste kes Kaisers, wordt mooi weergegeven, hoe de adel ten tijde van de Oostenrijks-Hongaarse Habsburgse dynastie in grote verering leefde voor keizer Franz Josef. Hoofdpersoon van de deze novelle, graaf Morstin, heeft de keizer ooit op zijn kasteel te logeren gehad. Als dank kreeg hij een buste van de keizer.
Toen na de Eerste Wereldoolog het grote rijk uiteengevallen was, hoorden alle landen die voorheen tezamen behoorden, niet meer bij elkaar. Ook de eerbied voor de keizer was verdwenen, merkte Morstin. In het café wordt om de keizer gelachen.
Het borstbeeld, dat Morstin voor zijn huis heeft laten plaatsen, moet op bevel van de politie verwijderd worden.
Dan emigreert Morstin, hier wil hij niet meer wonen. Het beeld wordt begraven.
Bij zijn dood wil de graaf niet in het familiegraf, maar naast het borstbeeld van de keizer begraven worden.
Zie verder: Kiepenheuer & Witsch, en de Joseph Roth-website,
Er zijn tal van uitgaven van zijn werk.
Joseph, als kleine jongen, met zijn moeder.
Portret Roth door William Feuer
Roth
Een mooi stukje documentaire over Joseph Roth: zijn Heimatlos-keit, zich meer verwant voelen met het Oostenrijks-Hongaarse rijk dan met het zionisme; opgroeien zonder vader, voorbeeldige leerling; pacifist bij de aanvang van de Eerste Wereldoorlog; leven als journalist, wonen in Wenen, Berlijn, Praag, en ten slotte een nomadenbestaan; iemand die zeer snel het nazisme doorziet, en in 1925 met Friedl naar Parijs verhuist.
Titel documentaire: Das bin ich wirklich; böse, besoffen aber gescheit (slim).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten