A Family Affair, Tom Fassaert, 2016.

Met deze documentaire opende het IDFA dit jaar het festival in Amsterdam. De film won een Gouden Kalf, en werd verleden week woensdag uitgezonden op prime time, op Nederland 2, van 20.00 tot 22.00 uur.

Poster; de foto is van Marianne Hertz, de hoofdpersoon van de docu. Ze is in de film inmiddels 95 jaar, en sterft in de periode van vijf jaar dat haar kleinzoon Tom haar filmt.

Het verhaal is aangrijpend. In het begin vertelt Rob, de vader van de maker Tom, dat zijn moeder een vrouw is met een masker op. Het démasqué van haar zal ook zijn démasqué worden, zegt hij. 

Tom gaat naar Zuid-Afrika op verzoek van zijn oma Marianne, die hem heeft gevraagd of hij haar wil helpen haar testament op te stellen.

Oma Marianne spreekt een 'leuk' mengelmoesje van Afrikaans, Nederlands, en wat Engels. 

Kleinzoon gaat erheen, en langzaam ontrolt zich voor onze ogen de familiegeschiedenis. Dat wordt heel mooi gedaan, waarbij Tom het grote voordeel had dat er heel veel archiefmateriaal voorhanden was. Zowel Mariannes vader hield van fotograferen en van filmen, alsook zijn vader Rob. Hetgeen verteld wordt, wordt dus meteen mooi geïllustreerd met beelden.

Het meest pijnlijke deel van deze affaire, is dat Marianne haar twee kleine kinderen in de steek liet toen die zo'n drie jaar waren. Hun vader 'verdween van de aardbodem' - er wordt verder weinig aandacht aan hem besteed -. Marianne liet ze in een kindertehuis stoppen, en vertrok zelf naar Zuid-Afrika, waar ze een leven als model begon. Zo te zien is haar dat goed afgegaan: ze woont in een prachtige woning, met zwembad.

De kleine jongetjes, René en Rob. 

Hetzelfde zinnetje als eerder, zie boven.

Die rijkdom, en vooral dat jongetje René... Het doet me meteen aan de meest aangrijpende stukken denken van de film: die met oom René. 

Met René is iets; hij mankeert psychisch iets, we kunnen niet uitmaken wat precies, of wanneer dat ontstaan is. Maar we zien René in zijn huis, dat totaal volgepropt is met rommel. Hij kan 'zijn kont niet keren', en dat letterlijk. 

Hij zit in zijn overjas in zijn stoel, en vertelt een verhaal over een ideale moeder, die ideaal reageert op haar huilende kind. Dat vertellen gaat over op vertellen over bloesem die in het voorjaar maar voor éven volmaakt is. Daarna vergaat alles in melancholie. Terwijl René daarover praat, breekt zijn stem en moet hij huilen, een paar keer. Je kunt als kijker niet anders denken dan dat hij het over zijn eigen gedroomde ideale moeder heeft, die er in zijn geval nooit (of misschien dan toch, een enkel moment?) voor hem geweest is. 

Enkele stukken verder in de film komt zijn moeder hem opzoeken in zijn huisje. Ze ziet er tegenop, vertelt ze in de auto, en wil niet over René praten. 

Eenmaal voor het huisje van René belt ze aan. Maar dan ziet ze de rotzooi, en ze zegt dat ze een rugprobleem heeft, ze kan er niet overheen stappen. Weg van René laat ze in de camera haar afschuw blijken. Moeder en 'seun'  gaan ergens anders heen. 'Ben jij nou mijn kind?' Ze doet zijn jas recht, vraagt niets aan de bedremmeld kijkende man, die beleefd glimlacht naar die vreemde, duur geklede mevrouw.  Ze begint over haar eigen mooie huis, waar ze zo'n mooie gastenkamer heeft. 

NB: Haar andere zoon, Rob, vertelt op een ander moment, dat hij zo graag zou willen dat zijn moeder belangstelling voor hem heeft, dat ze wil weten waar hij mee bezig is.
Gaandeweg de film komt Marianne met onthullingen over haar eigen jeugd. Haar vader was joods, maar erkende dat niet, gaf integendeel af op de Joden. Onder Hitler vluchtten ze naar Nederland, hun bezittingen in Duitsland waren ze kwijt.
Volgens Marianne had haar vader enkel oog voor haar uiterlijk, nooit voor haar gevoelens. Ze raakte jong zwanger (van René), had het kind weg willen doen, omdat ze niet van de vader hield. Maar Papa verbood een abortus.

 

De jonge, en de oude Marianne Hertz. Zo oud als ze is, is ze voortdurend met haar uiterlijk in de weer, krulspelden, make up, spiegels.

Ze moet huilen terwijl ze deze dingen vertelt, en vindt troost in de armen van haar kleinzoon.

Ik grijp nu even terug op een wonderlijk episode: Marianne die een waarzegster bezoekt, die haar onomwonden vertelt dat ze niet met haar kleinzoon naar bed kan. We hebben dan al een beetje gemerkt dat ze een beetje verkikkerd is op haar kleinkind.

Is het huilen gemanipuleer? Vertelt ze de hele waarheid?

Hier maakt ze zich mooi voor een bijeenkomst met de familie. Opvallend is dat ze de hele tijd aan dat décolleté  frunnikt. 

Toms vader, Rob, vertelt dat zijn moeder een ras-manipulator is: ze liegt, huilt; zet je eerst als koning op het schaakbord, dan als koningin, je vervalt tot de status van loper, en ten slotte zelfs tot die van pion. En dan knikkert ze je van het bord af. 

Toms vader Rob, met zijn moeder.

Zo zag ze eruit toen ze haar kinderen in een tehuis achterliet. 'Ze verslond mannen', in het  verre Zuid-Afrika, las ik in een recensie. 

Bij haar eigen zwembad.

Dit is een familieportret, met Marianne als middelpunt.

Het démasqué komt, als Tom zijn grootmoeder een familiefoto cadeau doet. Tot zijn stomme verbazing weigert ze het portret, omdat Toms vrouw, met wie hij al negen jaar een relatie heeft, erop staat. Er blijkt voor Marianne uit, dat ze niet bij hem de plaats inneemt die ze zichzelf had toegedacht.

Oma reflecteert hier op haar eigen rol. Maar iedereen praat volgens haar ten onrechte slecht over haar. 'Maar er is er één, en dat is Tom, die heeft verder willen kijken.'

Tom Fassaert.

Dan vervolgt de film met de ziekte en de dood van Marianne. Ik meen dat ze een attaque heeft gehad, we zien haar in de ambulance met Tom samen. 

Ze leeft nog een tijdje. Zoon Rob belt haar op, Kleinzoon Tom houdt de telefoon bij haar oor. Ze zegt niets terug tegen Rob, die 'Mammie, Mammie' tegen haar zegt. We weten niet of ze niet meer kan of ook niet meer wil spreken. 

Rob komt over om de laatste zorg te verlenen aan zijn stervende moeder. 

De film besluit met beelden van haar begrafenis.

Het viel me in de kritieken op dat recensenten van mening waren dat er veel ook niet werd verteld/getoond. Dat klopt: we weten niet precies waarom Marianne wegging; wat de rol van de vader van de jongetjes was; er is ook nog een (half?)zusje, Madeleine, over haar horen we niets. 

Voor mij persoonlijk maakt dat niet uit, de filmmaker beslist zelf wat hij wel en niet naar buiten wil brengen. De gekozen beelden bij het verhaal vond ik ijzersterk, en die waren voor mij voldoende. (Al blijf ik ook nieuwsgierig, dat is waar.)  

Trailer

Bestuursvoorzitter van het Idfa is Derk Sauer, de man die in Rusland werkt als media-tycoon.