Het Schemeren van de Wereld, Werner Herzog, 2021.

Boekomslag 

boekje in de serie Oorlogsdomein.

Oorspronkelijke titel: Das Dämmern der Welt. 

Dit boekje is om tweeërlei reden interessant voor mij: ten eerste door het onderwerp, ten tweede vanwege de schrijver. 
Om met het laatste te beginnen: ik ben een fan van Werner Herzog. Ik vind niet alles even mooi en goed, maar veel wel, en altijd is hij interessant. Ik kende hem tot nu toe alleen als filmer/regisseur. Ik noem een paar van mijn blogs over films van hem:

Zie mijn blog MEETING GORBACHOV, 2017.

Zie mijn blog CAVE OF FORGOTTEN DREAMS, 2011.

Zie mijn blog Grizzley Man, 2005.

Dit was de spannendste. 

Dit is de schrijver-regisseur Werner Herzog. Geboren 1942. 

Hij heeft een kenmerkend stemgeluid. 

Foto uit 2019, bij toekenning belangrijke oeuvreprijs. 

Maar dit gaat over een door hem geschreven boek. De aanleiding was interessant: ooit werd Herzog uitgenodigd om bij de Japanse keizer op audiëntie te komen. Dit was toen hij in Japan een opera regisseerde, de keizer wilde hem ontmoeten. Herzog weigerde, hij zag er niets in om op te moeten zitten en pootjes geven. Dit was een daad waar hij nog altijd voor door de grond zou willen zakken van schaamte, want het was totaal ondenkbaar dat je zo'n keizerlijk verzoek zou weigeren. Alle omstanders verstijfden dan ook van schrik. Maar goed: toen ze weer wat in beweging konden komen, vroegen ze Herzog wie hij dan wél zou willen ontmoeten. Dat antwoord had hij meteen klaar: Hiroo Onoda. 

Het gesprek vond plaats rond in 1997. Herzog ensceneerde toen de opera Chushingura in Tokio. 

Hiroo Onoda, 

1922-2014.

Wie was die man die hij wilde spreken? 

Ik citeer Wikipedia:

"Hiroo Onoda was een Japans militair die vooral bekend werd doordat hij zich bijna dertig jaar na de Tweede Wereldoorlog nog ophield in de jungle van het Filipijnse eiland Lubang, omdat hij weigerde te geloven dat de oorlog was beëindigd."

Herzog spreekt Onoda, en schrijft dit verslag. Wat hij is Onoda's leven verslaan gedurende de tijd van 1945 tot 1974. Maar wat valt daar precies over te vertellen? Het was vooral overleven. Veel dagen waren hetzelfde.

Ik citeer Herzog zelf, voorafgaand aan het eigenlijke verhaal (op bladzijde 5):

"Veel details kloppen, veel kloppen er niet. Iets anders was belangrijk voor de schrijver, iets wezenlijks, zoals hij het tijdens zijn ontmoeting met de protagonist van dit verhaal meende te zien."

Voordat ik uitkom bij dat wezenlijke, geef ik, overigens in navolging van Herzog, een enkel stukje concrete context. Het is de naam van de Japanse officier die Onoda in 1945 opdracht gaf zich te blijven verzetten tegen de Amerikanen:

Yoshimi Taniguchi,

majoor. Instrueerde Onoda aan het eind van de oorlog stand te houden; kwam na de oorlog, als oude man, hem bevrijden van de opgelegde plicht.

Dat vond ik erg mooi: dat alleen de man die hem opdracht had gegeven stand te houden, Onoda kon overtuigen van het einde van de oorlog. Alle eerdere signalen had hij niet vertrouwd.

This picture taken on March 11, 1974 shows former Japanese imperial army soldier Hiroo Onoda (2nd L) walking from the jungle where he had hidden since World War II. (JIJI PRESS/AFP/Getty Images)

De man rechts moet de inmiddels meer dan 80 jaar oude majoor Taniguchi zijn.

Er is niet veel te vertellen over de lange tijd dat Onoda zich ophield in de jungle. Hij heeft net na de oorlog geprobeerd de order uit te voeren om het vliegveld en een brug te laten ontploffen. Er hebben zich een paar andere soldaten bij hem gevoegd. Die zijn allemaal in de loop der tijd verdwenen of gestorven. Alleen Onoda bleef over.

Werner Herzog beschrijft natuurlijk ook wel enkele van de overlevingsstrategieën, zie verderop; maar vooral schrijft hij poëzie met dit boek. Ik citeer een stukje tekst van bladzijde 55. Vooraf: 

De drie soldaten vinden een pamflet, zonet uit een vliegtuig gestrooid; het is 1945. Onoda leest dat de naam van zijn bataljon is gewijzigd, enkele weken vóór de strategische terugtrekking van de Japanners. De nieuwe naam klonk dapperder, zegevierender: 'De wieg van stormen, We moeten als een taifoen over de vijand razen en hem wegvagen.'

En dan volgt mijn citaat:

"Hier begint iets, terloops, alsof een permanente begeleider zich onopvallend bij hen voegt, een natuurlijke broer van de droom met de zekerheden van de droom: een vormloze tijd van slaapwandelen, hoewel alles echt is, direct, tastbaar, gruwelijk en onherroepelijk in zijn praesens - de jungle, het moeras, de bloedzuigers, de muskieten, het gekras van vogels, de dorst, het jeuken van de huid. De droom heeft zijn eigen tijd, hij spoelt snel vooruit of terug, hij hapert, staat stil, houdt zijn adem in, maakt abrupte sprongen alsof je nietsvermoedend wild hebt laten schrikken. Een nachtvogel krast, en een heel jaar is verstreken. Een druppel water op een groeiend blad aan een tros bananen vangt even een zonnestraal op, en weer is er een jaar verstreken. Een straat van miljoenen en miljoenen mieren trekt ineens vanuit het niets tussen de bomen weg zonder dat je hun oorsprong ooit zal kunnen vinden. (....) Onoda's strijd wordt gevormd door de vereniging van een imaginair niets en een droom, maar Onoda's strijd, aldus door niets verwekt, is een overweldigende gebeurtenis, een die is afgedwongen van de eeuwigheid."

Dit citaat geeft goed weer hoe de lange periode van 29 jaar geweest zijn, en hoe Herzog daar uitdrukking aan geeft. Het geeft ook een mooie verklaring voor de titel van het boekje. 

Qua feitelijkheden vertelt Herzog hoe Onoda één is geworden met de jungle, hoe zijn leven bestaat uit het gevecht om in leven te blijven; kleding moet voortdurend worden gerepareerd, hij moet zich van voedsel voorzien. Onoda heeft een vanzelfsprekend overwicht over de andere soldaten, hoe klein het groepje mannen ook is. Hij laat zich door niets of niemand van zijn droom/overtuiging afhouden.

Het is niet voor te stellen wat dit betekend moet hebben. Het kan alleen maar worden uitgedrukt door woorden als bovenstaande, die je meer doen voelen dan echt begrijpen hoe precies de tijd verglijdt.

Onoda is uiteindelijk teruggekeerd in de Japanse maatschappij, maar hij was zo teleurgesteld door de consumptiemaatschappij, dat hij emigreerde naar Brazilië. Hij is dik in de negentig geworden. 

In 2021 verscheen er een film, Onoda: 10.000 Nights in the Jungle, onder regie van Arthur Harari. Trouw schreef in zijn recensie, dat in deze film de poëzie ontbrak. 

Zo zie je maar. 

Franse filmposter, 2021.

Ik merk ten slotte op, dat ik voor het eerst las over Onoda in het boek Revolusi van David van Reijbrouck. 

0-0-0-0-0-0-0-0-0-0

"Er trekt een briesje door het oerwoud, flarden van spinnenwebben vliegen langzaam voorbij en met hen verwaaien maanden van niets om vast te houden, van geen trillende takken, van geen druppelende regen. Niets was, alleen een paar ademhalingen."

(p. 51)