De Oude Man en de Zee, Ernest Hemingway, 1953.

Mijn uitgave, uitgeverij Strengholt, met illustraties door Noël Sickles. 1953.

Het plaatje geeft het vissersplaatsje weer, waar de oude visser Santiago en de jongen Manolin leven. 

Schutblad. De tekeningetjes zijn werkelijk prachtig! Van de hand van Noël Sickles.Sickles was een Amerikaans iluustrator, bekend van de strips Scorchy Smith. (Mij niet bekend.) 

Engelse uitgave.

De oude visser Santiago heeft 84 dagen lang geen vis gevangen. Om die reden mag de leerjongen Manolin van zijn ouders niet langer met Santiago mee en moet zijn geluk maar beproeven bij andere vissers. Maar Manolin is gehecht aan de oude man en bezoekt hem elke avond in zijn hutje, helpt hem met het binnenhalen van het materiaal, zorgt voor zijn eten en praat met hem over hun gezamenlijke passie: honkbal, en met name de Amerikaanse sportheld Joe DiMaggio. Santiago vertelt Manolin dat hij de volgende dag ver de Golf zal opvaren, omdat hij ervan overtuigd is dat hij deze keer een goede vangst zal hebben. Standplaats zal Cuba zijn, waar Hemingway zelf gewoond heeft; Havanna.

Ernest Hemingway, 1899-1961. 

Zo vertrekt hij op de 85e dag. Hij zet zijn lijnen uit, en inderdaad heeft hij midden op die dag een grote vis aan de haak. Het blijkt een grote marlijn, die hij niet binnen kan halen.

Marlijn, verwant aan de zwaardvis. 

Het dier is zelfs zo groot en sterk dat het zijn bootje op sleeptouw neemt. Santiago geeft de strijd niet op en houdt twee dagen en nachten vol, tot hij gewond en uitgeput is. Hij heeft echter groot respect voor zijn 'tegenstander', die hij beschouwt als een 'broeder'.

Prachtig zijn de scenes over zijn pijnlijke handen.Hij heeft aanvankelijk erg veel last van kramp, wat hem verhindert zijn werk te doen. Later zijn zijn handen kapot en bebloed, door de touwen en de strijd die hij levert met de marlijn en de haaien. Hemingway vergelijkt zijn verwondingen met die in de handen van Jezus.

Op de derde dag begint de vis uit vermoeidheid om de boot heen te zwemmen en met zijn laatste krachten weet Santiago het dier tijdens een van zijn radeloze sprongen aan zijn harpoen te krijgen. Hij bindt de enorme prooi vast aan de zijkant van de boot en gaat op huis aan, met het idee, dat hij hiervoor een fikse prijs zal kunnen krijgen, maar ook met de gedachte, dat eigenlijk niemand waardig genoeg zou zijn om dit dappere dier te mogen eten.

Vliegende vissen; komen voortdurend voor in het verhaal. Het maakt het verhaal heel realistisch, je kunt je echt goed voorstellen dat het allemaal zo gegaan is als Hemingway vertelt. 

Als Santiago uitgeput is van de honger, eet hij reepjes van de vliegende vissen die hij in de buik van een gevangen dolfijn gevonden heeft. 

Op de lange weg terug naar de kust vallen haaien, aangetrokken door het bloed, het lichaam van de vis aan en een nieuw gevecht dient zich aan. Bij de verdediging van zijn vangst doodt Santiago een van de haaien, maar raakt daarbij zijn harpoen kwijt. Hij improviseert een nieuw wapen door zijn mes vast te maken aan een van de roeiriemen. Op die manier weet hij zeven haaien te verslaan. Inmiddels is echter van zijn vis alleen nog een karkas over.

Zo tekent Sickles het karkas langszij de boot. 

Als hij de volgende ochtend eindelijk de kust bereikt, strompelt hij naar huis en valt daar uitgeput in een diepe slaap. Een groepje vissers, niet op de hoogte van Santiago's reis, verzamelt zich rond zijn boot en bewondert de restanten van de grote vis. Toeristen in het plaatselijke café denken dat het een haai is.
Manolin, die al die tijd bezorgd op zijn terugkeer heeft gewacht, huilt van opluchting als hij de oude man in slaap vindt. Hij haalt koffie en een krant voor Santiago, en als de oude man wakker wordt, belooft Manolin, dat zij op de volgende reis weer samen zullen zijn. Als Santiago weer in slaap valt, droomt hij van leeuwen op de kust van Afrika.

'Hoe oud ben je?' vroeg de oude man aan de vogel. 'Is dit je eerste reis?'

Hoe het echte leven Hemingway geïnspireerd heeft: 

Joseph Stanford (Joe)  Russell (1889 - 1941), kapitein en Ernest Hemingway met een marlijn, in de haven van Havana, 1932. De jonge man links is niet geïdentificeerd. 

Betekenis van het boek. 

Misschien is het meest opvallend dat het boek de oude man en de zee heet; tegenspeler van Santiago is niet de vis, maar de zee. De zee als beeld van het leven; de mens in worsteling daarmee. 

Opvallend vind ik verder dat Santiago helemaal alleen is. Hij moet zijn weg vinden, ook zonder zijn vaste hulp Manolin.  

De strijd op zee heeft grootse proporties; er staat buitengewoon veel op het spel. Santiago kampt met de eenzaamheid, en de taak waarvoor hij zich gesteld voelt is op leven en dood. Zijn strijd met de vis getuigt van grote wasardigheid. Hij voelt een groot respect voor de vis, noemt hem vriend en broeder. Hij weet dat het ongewis is, wie wie doodt.. 

Prachtig zijn de dialogen die hij voert met zichzelf; of met de vis'soms zelfs met de halve vis. Hij is allerminst zeker zijn twijfelende slotvraag luidt: 'Ben ik niet te ver buitengaats gegaan?'

Werd de strijd vergeefs gestreden? Een mooi, ambigu gegeven. Een fysiek resultaat heeft Santiago niet, van de vis is alleen het karkas over. Toch heeft hij een overwinning behaald, hij heeft moed en kracht getoond, en dat is het hoogst haalbare. Een mens moet niet lijdzaam ten onder gaan, maar vechtend, alles gevend.  Zo is zijn overwinning een heel andere dan normalerwijs gesproken. 

Gerard David - Christus aan het kruis genageld (1480)

Hemingway laat ook parallellen zien tussen Santiago en Christus. Behalve de gewonde handen, doet Hemingway dat door Santiago te portretteren als een gekruisigde martelaar:

"Ay," zei hij hardop. Dat woord kan niet vertaald worden en misschien is het zulk een kreet, als een man tegen wil en dank horen laat als hij de spijkers door zijn handen voelt gaan , en in het hout." 

Ook is er een allusie aan het eind van het boek: Santiago worstelt bij thuiskomst heuvelopwaarts, met de mast over zijn schouders: het herinnert aan de gang van Jezus naar Golgatha. Zelfs de positie waarin Santiago op zijn bed dodelijk vermoeid neerstort - met zijn armen recht uitgestrekt en de handpalmen omhoog - doet denken aan de lijdende Christus. 

Zo onderstreept Hemingway de bedoeling van het verhaal: verlies wordt omgezet in winst, nederlaag in triomf, en zelfs dood in vernieuwd leven. 

Er is daarnaast nog een andere duiding mogelijk:

Hemingway had destijds al lange tijd geen succes meer had met schrijven. The Old man and the Sea, was een keerpunt, het leverde hem de Nobelprijs voor de literatuur op, en de Pullitzerprijs. Heeft hij mogelijk in dit verhaal zijn eigen overwinning op zichzelf uitgebeeld? Stoppen met machoverhalen over zichzelf, een nederlaag, die toch een overwinning inhoudt.

In De Groene las ik nog een opmerkelijk essay; hieruit haal ik de volgende informatie: 

Ernest Hemingway op safari, 1934

Hemingway was een mannetjesputte, hij nam deel aan oorlogen, was jager. Het hoorde bij zijn opvatting over wie en wat de man was, en hoe hij hoorde te zijn.. Gevoeligheid hoorde daar niet bij, want gevoelige mannen betitelde hij  als homo's. 

Opmerkelijk vond ik in De oude man en de zee ook nog  het terugkerend motief van de leeuwen op het strand. Het is niet helemaal duidelijk wat de betekenis ervan is. Wat mij betreft geeft  dat beeld een gevoel van melancholie, van terugverlangen naar ongereptheid. Hij beleefde dit voor het eerst toen hij in Afrika aankwam. In elk geval iets anders dan wat we op het jachtplaatje zien. De leeuw is (nog) geen prooi. 

Schilderij van A. J. Fels (1877-1944) - Leeuw en Leeuwin "brullend" tegen de golven

In dit verband haal ik de volgende informatie uit De Groene:

"Er is nog een buitencategorie, waar misschien Hemingway de enige inzittende van is. Dat is die van de schrijver wiens leven beter onthouden wordt dan zijn boeken.
Hemingway is een schrijver die in de culturele beleving bijna is losgezongen van zijn boeken. Hemingway staat voor bohémien Parijs, Hemingway staat voor boksen, voor vissen, voor stierenvechten, voor stevig drinken, voor vrouwen, voor oorlog. Hemingway staat voor een avontuurlijk, authentiek soort leven dat nu bijna niet meer te leven valt, maar waar talloze reclamecampagnes en Instagram-accounts graag op inspelen. En toch is die reputatie ook een reden om zijn boeken niet te lezen: in een lijst van ‘80 boeken die geen vrouw zou moeten lezen’ nam de Amerikaanse essayiste Rebecca Solnit in één moeite door het hele werk van Hemingway op. Want ‘als je je kunst modelleert naar Gertrude Stein dan zou je geen homofobe, antisemitische misogynist moeten zijn. En omdat grote dieren doodschieten nooit gelijk zou moeten staan aan mannelijkheid. Dat hele geweer-penis-dood-ding is zo zielig."

De schrijver vervolgt dat Hemmingway zijn eigen mythe overleefde, door in De oude man en de zee eens NIET over zichzelf te schrijven. En hij vertolkt er een humanistisch ideaal. De Oude man staat symbool voor ons allemaal, dát is de reden dat Hemingway's lezers hem weer konden omarmen. Zie  De Groene.

Still uit de film van 1958; Spencer Tracy vertolkt de hoofdrol. 

Wat ik ook nog wil benoemen, is het realisme van het boek. Mogelijk klopt niet alles wat hij beschrijft (Hoe kan hij weten dat er onder water een marlijn aan de haak zit??). Maar de hele reis met de visvangst doet je voelen dat Hemingway die dingen allemaal meegemaakt, gezien heeft. Je ziet de oude man ook echt voor je, met zijn brede schouders, zijn oude lijf, de verkrampte handen. Ook de armoede waarin hij leeft zie je voor ogen: hij slaapt op kranten...

Mogelijk heeft de kapitein van het schip van Hemingway zelf op Cuba voor Santiago model gestaan.

Ligging van Cuba ten opzichte van de Golfstroom. Van die stroming maakt de oude man gebruik om weer thuis te komen. 

Promotiefilmpje The Old man and the Sea, Omniversum, 2012; één minuut.

Hemingway was manisch-depressief, oftewel bipoalair. Hij maakte zelf een eind aan zijn leven, in 1961, met een schot van zijn eigen favoriet jachtgeweer. 

Hemingway in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Beeld Getty Images.