Ik ben dit boek gaan lezen uit belangstelling voor de persoon Johan Brouwer, de vertaler van La Rebelion de las Masas, van Ortega y Gasset. Zie ook mijn blogs Opstand der Horden en Over Johan Brouwer. Ik heb gekozen uit het werk van Johan Brouwer wat ik maar te pakken kon krijgen; dit is het eerste boek waarop ik de hand kon leggen.
Brouwer noemt dit boek een roman, wat een vreemde titel is. Het is een subjectief stukje geschiedenis, ik bedoel: Brouwer vertelt wat hij gelezen heeft over de geschiedenis van Johanna, en geeft er zijn mening bij. Bij 'roman' denk ik aan een verhaal. Ja, dat is dit boek óók, maar nee, geen roman. In de traditie van huidige geschiedverhalen zou het goed passen: weergeven wat je bronnen je vermelden, en daar je eigen mening bij geven.
Je kunt het eens of oneens zijn met Brouwer, hij geeft wel veel informatie. Het is ook heel duidelijk waar hij van het objectieve overgaat naar het subjectieve; zijn eigen indrukken zijn helder afgebakend. Je merkt daar trouwens aan dat hij in een heel andere tijd leeft (bijvoorbeeld als hij schrijft over 'de onbeheerste zinnelijke drang' van Johanna, als zij Filips voor het eerst ontmoet. Ook juist wel weer leuk om dat te merken.
Maar goed: Johanna.
Johanna van Castilië, in naam vorstin van Castilië en Aragon;1479-1555; bijnaam:
Johanna de Waanzinnige (Juana la Loca)
Zij was de dochter van de 'katholieke vorsten' Isabelle en Ferdinand. Deze gooiden in 1492 alle Moren en Joden het land uit, kampioenen als ze waren van de Reconquista - het land weer terugbrengen onder het gezag van de Spanjaarden.
Johanna trouwde met Philips de Schone. Een Habsburger, zoon van Maximiliaan van Oostenrijk. Filips had niet voor niets zijn bijnaam, Johanna viel dan ook meteen voor hem, zodanig, dat er niet gewacht kon worden op de eigenlijk huwelijksvoltrekking: die moest op staande voet voltrokken worden, zodat het stel met elkaar naar bed kon. De volgende dag trouwden ze toen nog op de officiële wijze.
Helaas was dat een van de weinige gelukkige nachten, want de mooie Filips verslond mooie meisjes; liefst elke dag een ander. Johanna werd daar gek van, gek van jaloezie, zegt Brouwer. Wel kregen ze samen nog een hele kinderschaar, een stuk of 6.
Johanna volgde haar moeder Isabel op als vorstin van Castillië en Aragon, maar haar vader Ferdinand wilde dat niet. Hij is de eerste die haar tegenwerkt, en het komt goed uit dat zij zich hier en daar vreemd gedraagt, dat is voor hem reden haar op te sluiten, zodat hij zijn gang kan gaan.
Na zijn dood neemt echtgenoot Filips diezelfde rol over, ook hij heerst liever zelf dan dat hij dat aan zijn vrouw overlaat. Uit allerlei bronnen blijkt trouwens, dat Johanna in staatszaken de boel wel behoorlijk op een rijtje had, er viel met haar goed over te praten.
Maar niet over haar grote pijn: de vele vrouwen van haar mooie echtgenoot.
Filips de Schone stierf vrij jong, en dat was een ramp voor Johanna, wier leven eigenlijk bepaald was door haar liefde voor haar man. In die tijd begint de fase waarom ze vooral berucht geworden is: ze laat na enige tijd het lichaam van haar man opgraven, en neemt het mee op sleeptouw door Spanje. In een koets getrokken door vier Friese paarden trekt ze 's nachts met het lijk het land door. Af en toe opent ze de kist en liefkoost een vergane voet o.i.d. Aan vrouwen wordt verboden de kist - die ze af en toe in een kerk laat staan - te benaderen.
Ze eindigt bij Tordesillas, alwaar ze opgesloten wordt in een kasteel, met uitzicht op het Santa Clara-klooster, waar de tombe van haar man staat. Bijna vijftig jaar zal ze hier verblijven, tot haar dood in 1555. Aangrijpend is het verhaal van haar dochtertje Catharina, die met haar mee is opgesloten, en die daar tot haar twintigste verblijft om haar moeder gezelschap te houden.
Dit is die dochter Catharina (van Habsburg), die tot haar twintigste het treurige leven van opsluiting met haar moeder deelde. Toen trouwde ze en werd koningin van Portugal. Ze leefde van 1507-1578.
Leuk hadden ze het niet: de Spaanse hoven waren sowieso sober en karig vergeleken met het Bourgondische Zuid-Nederlandse hof waar Filips de Schone uit stamde. Buiten dat kwam de krankzinnigheid nu toch wel ondubbelzinnig naar buiten bij Johanna, hoe ouder ze werd. Ze wilde niet eten, wilde niet slapen, vervuilde, wilde zich niet laten helpen bij het verzorgen, gilde, schreeuwde en smeet dingen kapot als het haar uitkwam.
Na haar vader en haar man kwam haar zoon haar nog eens gevangen houden. Dat was één van de zes, namelijk Karel V (in Spanje Carlos I). Ook hij hield haar vast op haar plaats. En ten slotte kwamen er nog Jezuïeten, die onderzochten of ze wel haar geloof goed onderhield. Van dergelijke onderzoeken zijn verslagen bewaard gebleven, en daar lees je uit dat Johanna intussen de weg echt wel kwijt was.
Het is maar heel goed dat ook de geestelijke gezondheidszorg zich nadien ontwikkeld heeft, als geesteszieke had je het in die tijd behoorlijk slecht. Heel droevig.
De biograaf van Johan Brouwer meent, dat Brouwer in Johanna zichzelf projecteerde, met name de wellustige liefdesdrang van Johanna zou hij zelf ook gekend hebben. Ook schijnt Brouwer ook zelf psychiatrisch behandeld te zijn.
Het ware verhaal over Johanna: echt waanzinnig, of gek gemaakt door haar opsluiting - zullen we wel nooit meer te weten kunnen komen.
Wat ik nog opmerkelijk vond, was dat de Spaanse steden op een gegeven moment aanklopten bij Johanna. Die verzetten zich tegen de aristocratie in de stedenbond. Helaas reageerde ze daar veel te lauw op, het had anders misschien haar verlossing uit haar kerker kunnen zijn.
Filips de Schone, 1478-1506, Koning-gemaal van Castilië-Léon, zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië.
Ferdinand van Aragon en Isabella van Castillië, de ouders van Johanna de Waanzinnige
Plaatje van Tordesillas, waar Johanna meer dan 40 jaar gevangen zat.
Schilderij met Johanna en de kist van haar man, die ze mee op sleeptouw nam.
Klooster Sint Clara, waar het gebeente rustte van Filips de Schone. Het is nu overgebracht naar Malaga. Ook de resten van Johanna zijn daar, naast hem.
Filips en Johanna, crypte, Malaga.
Ik denk dat dit het kasteel moet zijn geweest waar Johanna gevangen zat. Het bestaat niet meer.
Beeld van Johanna naast de kerk San Antolin, Tordesillas.
Tordesillas is vooral bekend vanwege het verdrag van die naam van 1494, waarin Portugal en Spanje hun koloniale invloedssferen verdeelden.
Hier nogmaals het beeld van Johanna te Tordesillas, ten voeten uit.
Hier Joris Tulkens, die recentelijk een boek schreef over Johanna de Waanzinnig.
Ik ken dit boek verder niet.
Stukje uit Johanna de Waanzinnige van Theatergroep De Kern, uit 2008. Aardig is een hier genoemd detail dat ook bij Brouwer voorkomt: de Joden en Moren waren goed met cosmetische zalfjes. En dat maakte iedereen die iets dergelijks gebruikte, ook toen beide bevolkingsgroepen verdreven waren, weer verdacht. Het Spaanse katholicisme was erg naar de vorm.
Nog een paar aanvullingen:
Ik stond er nooit zo bij stil, maar vervoer over water was in die tijd nog zeer gevaarlijk. Filips en Johanna reizen van de Nederlanden naar Spanje. In 1497 vergaat een deel van hun vloot bij Santander.
Johanna's moeder Isabel sterft in 1504; weduwnaar Ferdinand wordt dan regent, in plaats van dat Johanna vorstin wordt. Hij huwt Germaine de Foix, la Beltraneja. Zij is vorstin van Portugal.
La Beltraneja; zo genoemd, omdat niet zeker was wie haar vader was: Hendrik IV van Castilië, of Beltrán de la Cueva. Tweede vrouw van Ferdinand van Aragon, en vorstin van Portugal. Door hun huwelijken verbonden de vorsten staten en vergrootten zo hun macht en invloedssfeer.
Steden als Segovia, Avilla, Toledo en Valladolid waren in die dagen onneembare vestingen; ze vormden ook eigen republiekjes, die de strijd aangingen met de machtige feodale adel.
Detail van de oude vestingstad Avilla, tegenwoordige tijd.
Doordat de vorsten steeds grotere macht verkreeg, regeerden zij buiten de steden om. Dat leidde ertoe dat de steden zich verenigden in de zogenaamde Stedenbond, en in opstand kwamen tegen Karel V. Eerst Toledo, toen Salamanca. Helaas verloor de stedenbond, voornamelijk omdat ze zich druk maakten over allerlei haarkloverijen. Het resultaat was een centraliserende, tot absolutisme overhellende monarchie.
Hier hetzelfde echtpaar, ook wel de Katholieke Vorsten genoemd; hier bijna als heiligen afgebeeld. Ze 'zuiverden' het land van Joden en Moslims, en wilden de eenheid (Castillië en Aragon) vooral d.m.v. eenheid in het geloof bewaren.
Karel V (in Spanje: Carlos I; zoon van Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige; 1500-1558.
Dit is de vorst die Willem van Oranje altijd trouw geëerd had, zoals in het Wilhelmus staat.
Ten slotte nog een afbeelding van een rechtszitting van de Inquisitie, zoals weergegeven door Goya. De verhalen over de Inquisitie zijn schromelijk overtrokken en maken deel uit van de Zwarte Legende. De priesters van de Inquisitie beoordeelden Johanna de Waanzinnige ook, en zagen er bijvoorbeeld op toe dat ze de mis bezocht; en of ze wel wijwater sprenkelde tegen boze geesten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten