Kanttekeningen bij Hitler - Sebastian Haffner, 1978.

Boekomslag

Van Sebastian Haffner heb ik diverse boeken gelezen, en hiervan ook verslag gedaan in dit blog.
Ik vind hem heel verhelderend schrijven, vooral het boek De verraden revolutie heeft me veel geleerd over de periode vlak na de Eerste wereldoorlog. Zie voor dit en ander Haffners mijn drie blogs daarover in oktober 2013.
Ik was ook nieuwsgierig naar zijn boek over Hitler; ik kon het nog antiquarisch bestellen, de inhoud heeft me ook dit keer niet teleurgesteld.
Kanttekeningen bij Hitler is geen biografie. Haffner gaat in dit boekje thematisch te werk, hij beoordeelt Hitler op een aantal punten, zoals: wat waren zijn successen, wat waren zijn vergissingen, wat zijn fouten, wat was zijn verraad. Nergens vervalt de schrijver in algemeenheden of in gepsychologiseer: hij bekijkt Hitler analytisch, en doet daarvan verslag.
Er loopt een breuklijn door Hitlers leven; bij alle belang die hij had als politiek leider, valt op hoe geestelijk arm hij was. Hij had geen opleiding afgemaakt, hij had geen vrouw met wie hij echt intiem was, geen vrienden, niets. 'Alles wat inhoud, waarde en warmte geeft in een mensenleven, ontbrak.'

Spotprent, met zijn boek Mein Kampf

Er was ook geen sprake van rijping van zijn karakter, hij bleef eigenlijk zijn hele leven wie hij was.

Hij zag zichzelf als onvervangbaar, en wilde zijn hele droom tijdens zijn leven realiseren. Dat was de Lebensraum zoeken, en de suprematie van het Duitse ras vestigen door middel van oorlogen. Het marxisme en het jodendom dienden beide te worden uitgeroeid,
Hij bleek in zijn redevoeringen over hypnotische gaven te beschikken; dat maakte hem ook overtuigd van zijn eigen onvervangbaarheid.

Symbool van het Herrenvolk

Achteraf bezien lijkt het, of zijn hele leven gericht is geweest op de zelfmoord die hij uiteindelijk gepleegd heeft. Graag had hij Duitsland daarin meegesleept.
Hij heeft zonder meer grote prestaties verricht. Naast zijn oratorische talent had hij ook een groot organisatietalent, hij wist een aantal goed functionerende staatsapparaten te stichten: de NSDAP en de SA zijn voorbeelden. Ook kwamen er concentratiekampen om zijn politieke tegenstanders in op te sluiten. Haffner geeft hier geen waarde-oordelen over.
Het Wirtschaftswunder was nog een van zijn grote prestaties. Ten dele viel dat samen met de herinvoerung van de dienstplicht en met de bewapening, maar niet ten volle: de meesten van de zes miljoen werklozen (!) vonden tussen 1933 en 1938 werk in de gewone industrie.

Wirtschaftswunder

De Autobahnen zijn beroemd in dit verband. Hitler stelde de juiste figuren aan om zijn economische plannen te realiseren. Omdat er een dictatuur heerste, en er geen grondwet, kon er ook geen tegenstand zijn tegen zijn beleid. Hoewel mensen soms hun bedenkingen tegen hem hadden (tegen zijn antisemitisme met name) konden zij niet om zijn fabelhafte successen heen. Zou hij in 1938 gestorven zijn, dan zou hij ongetwijfeld als een groot staatsman gegolden hebben.
Hij had groot succes met zijn politiek in binnen- en buitenland; maar goed beschouwd kwam dat meer door de zwakte van zijn tegenstanders, dan door eigen sterkte. De Weimarrepubliek had al veel tegenstanders, Hitler 'gooide om wat al aan het omvallen was'. Dat gold ook voor de buitenlandse politiek, er was hem bijvoorbeeld door het Verdrag van München al een deel van Oost-Europa toegevallen.

  Het Verdrag van Versailles probeerde Duitsland een kopje kleiner te maken. Hitler herstelde dat. Rechts de  wagon waar de vrede van Versailles werd getekend.

Het Verdrag van Versailles werd al ontkracht door andere politici, herstelbetalingen waren verminderd, het Rijnland werd weer bezet, dienstplicht weer ingevoerd. Hitler doet of alles alleen zijn verdienste is, dat klopt dus niet. Toch, alles bijeen genomen, lukte hem politiek gesproken  in een periode van tien jaar bijna alles. Bepaalde maatschappelijke stromingen die toch al gaande waren, ondersteunden hem. De oude waarden van het Duitse Keizerrrijk waren al aan het verdwijnen. Elders vond socialisatie plaats, Hitlers wijze van socialiseren speelde hier op eigen wijze op in. Iedereen kwam samen in clubverband: Hitlerjugend, schiet- sport- knutselclubs. Zo deed het hele volk mee.

Hitlerjugend met -groet

Ook hier weer: alles onder dwang, met uitschakeling van het hele staatsapparaat. Maar gezien het economische succes van Hitler was het moeilijk voor de Duitsers daar al te kritisch op te zijn. Hij deed immers veel goed werk voor de economie?
Hitler noemde zichzelf een programmaticus, het doel dat hem voor ogen stond was tweeërlei: Lebensraum, en onderwerping. Er was maar één Herrenvolk, dat waren de Duitsers. Beide doelen moesten door oorlog bereikt worden. Uiteindelijk ging het om de wereldheerschappij.

Bewijs dat Lebensraum noodzakelijk is

Er waren een paar gedachten waarop hij hinkte met zijn Herrenvolk: rasverbetering, als een fokprogramma; en antisemitisme. Feitelijk ging het alleen om de strijd met de Joden, om hun verdelging. Hitler meende, dat de Joden, net als de marxisten, uit waren op de wereldheerschappij.

Hitler ontkende de religieuze gemeenschap van de Joden

Maar de Joden waren feitelijk een religieuze gemeenschap. Voor Hitler gold dat niet. Hij meende trouwens dat men internationaal tegen de Joden was, hetgeen niet waar was.
Zo maakte Hitler hier de ene fout na de andere: het leven bestaat niet alleen uit oorlogen. En dan is er ook nog eens de staat, waaraan Hitler niet eens aandacht schonk. Hij had geen grondwet, geen wettenstelsel, alleen minachting daarvoor.
Het was ook een fout te denken dat elk volk alleen maar wil onderwerpen. Uiteindelijk moet een oorlog tot vrede leiden, maar Hitler hield zich niet met vrede bezig. Ook het hele idee van Lebensraum deugde niet, het gaat niet alleen om grond, ook bijvoorbeeld om technologie.
Hitlers antisemitisme noemt Haffner een ziekelijke afwijking. De Joden hadden apert niet de kracht die Hitler van hen vreesde, ze waren als gemeenschap juist verzwakt, en gingen als lammeren naar de slachtbank.
Hitler heeft de wereld in een andere richting geduwd, zij het een andere richting dan zijn bedoeling was. Denk aan de wereldheerschappij van na de oorlog, die was lange tijd in handen van de Verenigde Staten en de USSR, helemaal niet in die van Duitsland. Ook de staat Israël was wel het tegendeel van wat Hitler wilde.

Met Roosevelt als tegenstander stevende Hitler met zijn land op een soort zelfmoord af.

Dat Duitsland leidend moest worden in Europa was misschien niet zo heel gek, al zou het onder Hitler een nachtmerrie geworden zijn. Maar het kwalijkste van al was zijn antisemitisme. De Joden hadden een enorme inbreng in de cultuur, hen haten bracht een stroom van rijkdom aan cultuur, kennis, wetenschap, maar ook van baar geld tot stilstand. Dankzij Hitler verdween bijvoorbeeld het atoomonderzoek uit Göttingen naar de VS.
In 1938 waren Frankrijk en Engeland zonder slag of stoot akkoord gegaan met het overgaan van delen van Oost-Europa in Duitse handen. In 1940 veroverde Hitler met groot gemak Frankrijk, dat was eigenlijk het toppunt van alles wat hij bereikte. Hij had het kunnen uitbouwen, ware het niet dat hij in geen enkel opzicht een staatsman was.

Hitler en zijn tegenstanders: Churchill, Roosevelt en Stalin

De Lebensraum van Rusland was onnodig, en moest wel mislukken, met zo'n grote overmacht alleen al in aantal mensen. Dat hij tenslotte ook Amerika de oorlog verklaarde, lijkt haast een run op de afgrond toe.
Haffner is van mening, dat Hitler uiteindelijk Duitsland verraden heeft. Hitler vond, dat de Duitsers bewezen hadden (na het verlies tegen Rusland en Amerika) dat zij het Herrenvolk niet waren. Dan verdienden ze het ook om zelf vernietigd te worden. Haffner toont dit aan met uitspraken van Hitler.

Sebastian Haffner

Ik wil ten slotte een feit vermelden dat ik niet kende: Hitler heeft in Polen de intelligentsia proberen uit te moorden. Dus niet persé alleen Joden, nee: ontwikkelde mensen. Dit, omdat hij Polen dan wel bezet had, maar niet wilde dat de Polen deel uitmaakten van het Herrenvolk.
Wat een vreselijke gedachte, wat een vreselijk feit!