Studiebol: Fiddler on the Roof, Norman Jewison, 1971.

Filmposter

Film uit 1971, gebaseerd op de roman Tevje de Melkboer, van Sjolem Aleichem.

De roman werd in 2008 door Willy Brill vertaald; het werd voor het eerst opgevoerd in 1017, ik kon het jaartal van publicatie niet vinden.

Het verhaal speelt zich af in 1905. Tevje is een Joodse melkboer in Anatevka, een kleine Russische sjtetl (klein stadje). Hij wil, zoals alle andere Joden in het dorp, vasthouden aan de traditie, want dat geeft zekerheid. Er komen echter nieuwe tijden. De Joden worden in tsaristisch Rusland veelvuldig door de autoriteiten geïntimideerd.

Een straat in een Poolse sjtetl, anno 1916; links onderin Duitse punthelm, WO-I

Tevje besluit zijn dochter Tzeitel uit te huwelijken aan de veel oudere slager Leiser Wolf, maar geheel in strijd met de traditie blijkt ze zelf al een partner gevonden te hebben: de kleermaker Mottel. Mottel heeft, in tegenstelling tot de slager, geen geld, maar Tevje geeft uiteindelijk toch zijn zegen aan het huwelijk. Zijn tweede dochter, Hodol, krijgt een relatie met een Joodse revolutionair die verbannen wordt naar Siberië. Hodol volgt hem, en met moeite kan Tevje de gedachte verdragen dat hij zijn dochter waarschijnlijk nooit meer zal zien. Zijn derde dochter Chava trouwt met de christen Fjedka. Dat laatste wordt Tevje te veel: hij besluit zijn dochter dood te verklaren en hij negeert ze als Chava en Fjedka hem liefdevol proberen aan te spreken. Als alle Joden uit het dorp op bevel van de tsaar wegtrekken, ook tot verontwaardiging van Fjedka, wenst hij haar in stilte Gods zegen.

Tevje, gespeeld door Chaim Topol, kortweg Topol genoemd.

Chaim Topol in Sydney. 2016; foto van Noel Kessel. Topol werd geboren in 1935; Topol doet tegenwoordig alleen nog charitatief werk, geen films meer.

1912-2010, Joseph Stein

De film is, behalve op de roman, ook gebaseerd op de eerdere musicals. De eerste was van Joseph Stein, op Broadway, ik meen van 1964. De titel was daarvan ook al Fiddler on the Roof.

Norman Frederick Jewison, geboren Canadees, 1926. Hij regisseerde deze film. Hij was/is tevens acteur en filmproducent.

Dochter Tzeitel; trouwt uit liefde met een arme, hardwerkende kleermaker, die spaart voor een naaimachine. De koppelaarster had een dikke oude rijke slager voor haar in het hoofd.

Huwelijk; het wordt wreed verstoord door een 'kleine progrom'. De hele boel wordt kort en klein geslagen.

Sjabath.

Tevje en zijn vrouw. Hij is traditioneel de baas, zij heeft traditioneel de broek aan. Na 25 jaar huwelijk vragen ze zich af of ze van elkaar houden. Dat is blijkbaar de nieuwe norm, in plaats van het koppelen op grond van economische motieven.

Ik vind de titel zo mooi; en de betekenis erbij.

Marc Chagall. Le violoniste, 1912-1913. Stedelijk Museum Amsterdam.

Dit schilderij was de inspiratie voor de titel.

De violist
Bij een musical of opera is het gebruikelijk dat het orkest vrijwel onzichtbaar is voor het publiek. Bij Fiddler on the roof staat een van de musici echter op een hoge plek op het toneel. Hij is de violist op het dak waarnaar de titel verwijst. In de eerste scène legt Tevje uit dat die muzikant probeert er het beste van te maken zonder zijn evenwicht te verliezen. En zo is het leven in Anatevka. Dankzij hun tradities blijven de bewoners in evenwicht.

Als aan het eind van de film de sjtetl leegloopt, de Joden verdreven worden, zien we op de achtergrond ook weer de violist spelen.

Dit beel vind ik buitengewoon krachtig. Voor mij laat dat zien hoe het tragische gecombineerd wordt met het lichte - wat steeds in de film gebeurt.

Leuke collage; midden onderin bij voorbeeld de nachtmerrie die Tevje verzint, om zijn vrouw te overtuigen hun dochter niet aan de slager te geven.

Nog maar eens de violist.

Tevjes paard is kreupel, hij duwt en trekt zijn karren zelf.

Deze blik omhoog laat zien hoe hij communiceert met god. Heel grappig.

In Nederland kwam de musical in de 20e eeuw uit onder de naam Anatevka, de naam van het dropje waar de familie van Tevje woont. Hij werd talloze malen gespeeld, met steeds andere acteurs en regisseurs.

De laatste Nederlandse uitvoering was onder regie van Ruut Weissman, een glansrol was weggelegd voor Thomas Acda als Tevje. Weissman kwam in opspraak in verband met de Me Too-affaires, en was daardoor afwezig tijdens de première. De cast herkende zich niet in de aantijgingen zo maakte ze bekend. Karin Bloemen behoorde bij de beschuldigende slachtoffers.