In mijn blog De Krimoorlog van april 2014 besprak ik mijn eerste lezing van het boek met die naam van Orlando Figes. Nu, anderhalf jaar later, staat het op het programma van onze leesgroep, en het leek me verstandig nog het een en ander toe te voegen. Het boek is erg dik, het staat vol met gebeurtenissen, feiten, er spelen allerlei belangen. Kortom: het is soms lastig door de bomen het bos te blijven zien, laat staan om al die feiten te onthouden!
Daarom begin ik maar weer met een begrippenlijst. Het is allemaal ook in het boek zelf terug te vinden, maar het is misschien toch wel handig hier een klein begrippenapparaat te hebben.De heilige Alliantie: gegrondvest door Rusland in 1815, een unie met Oostenrijk en Pruisen, ter bestrijding van de revolutionaire en nationalistische bewegingen op het Europese continent. Daaraan kwam met de Krimoorlog definitief een einde.
Constantinopel: Rusland kreeg hier met het verdrag van Kücük Kaynarca het recht een orthodoxe kerk te bouwen; daarmee ook het recht de orthodoxen te vertegenwoordigen en te verdedigen. Dit kon het ottomaanse gezag verzwakken. Rusland wilde Constantinopel in ere herstellen als centrum van het oosters-orthodoxe christendom.
Aya Sofia: aanvankelijk een orthodoxe kathedraal in Constantinopel. Werd in 1453 na de verovering door het Ottomaanse rijk een moskee. De religieuze mozaïeken en muurschilderingen werden met een pleisterlaag bedekt.
Is sinds 1934 een seculier museum. Er wordt wel gepleit het gebouw weer tot moskee te maken.
Aya Sofia van buiten....
... en van binnen.
De Griekse Zaak: een droom van Catharina de Grote; zij streefde naar samenwerking met de Grieken, en wilde hun religieuze rechten beschermen. Zij stimuleerde de mening dat Rusland de Griekse bevrijdingsbeweging tegen de Turken kon ondersteunen. Het oude Byzantium zou kunnen herrijzen op de ruïnes van het Ottomaanse rijk. Potjomkin haar inspirator, zij trainde Griekse officieren, liet Griekse handelaren zich vestigen langs de Zwarte Zee.Fanarioten: een machtige kaste van Griekse koopmansfamilies. Vanaf begin 18e eeuw voorzagen zij de Ottomaanse regering van een meerderheid. Zij oefenden macht uit over de orthodoxe kerk, en propageerden Griekse imperiale waarden. Ze stonden vijandig tegenover de Russisch-orthodoxe invloeden. (Genoemd naar Fanari, de wijk in Constantinopel waar ze woonden.)
Het Concert van Europa: tegen 1821 was er al een Europees beleid met betrekking tot internationale bemiddeling. Hoofddirigent was prins Metternich, in samenwerking met de Britse minister van Buitenlandse Zaken, lord Castlereagh. Aan dit concert kwam ook een einde met de Krimoorlog.
Conventie van Londen, 1832: de Britten wilden voorkomen dat de Russen een voorsprong kregen in Griekenland, en steunden de vorming van een nieuwe Griekse staat, in plaats van slechts een vazalstaat van Turkije. Zo zou Griekenland geen marionet van Rusland worden. Daarom werd met deze conventie de moderne Griekse staat gesticht, onder toeziend oog van de grootmachten Rusland, Oostenrijk en Pruisen (de Triple Alliantie uit 1815).
Verdrag van Adrianopel, 1829: Nicolaas I liet in 1828 een strijdmacht de Donau oversteken en versloeg de Turken. De val van het Turkse rijk leek nabij. Toch was de vrede met het Verdrag van Adrianopel verrassend mild: het legde praktisch de autonomie van Moldavië en Walachije onder Russisch protectoraat vast. Het westen vertrouwde het maar niks. (Het 'zwakke-buurman-beleid': de wens om Turkije zwak en afhankelijk te houden.)
De Oosterse Kwestie: de moslims waren in het verleden tot ver in Europa doorgedrongen, zelfs tot en met een beleg van Wenen (1683). Daarna ging het bergafwaarts met het Osmaanse Rijk, en werden ze economisch steeds afhankelijker van het westen. Toen het duidelijk was dat het rijk ging verdwijnen, was de vraag hoe het verdeeld moest worden onder de grote mogendheden.
Op de Wikipedia-site De Grote Oosterse Kwestie staan heel duidelijk de verschillende belangen, die ook in Figes terugkeren.
Het Testament van Peter de Grote: een vervalsing, opgesteld begin 18e eeuw door een groep Polen, Hongaren en Oekraïners die een band hadden met Frankrijk en de Ottomanen. Het wakkerde de angst voor Rusland aan, omdat het megalomane doelstellingen beschreef van Peter voor Rusland: gebiedsuitbreiding richting de Oostzee en Zwarte Zee, een bondgenootschap met de Oostenrijkers om de Turken uit Europa te verdrijven, de 'verovering van de Levant'en dominantie van de handel met Indië. Het werd door de Fransen uitgegeven in 1812, en raakte toen wijdverspreid.
Geheime clausule, in het verdrag van 1833, Vrede van Kütahya. De clausule garandeerde Russische militaire bescherming van Turkije, in ruil voor de Turkse belofte de zee-engten af te sluiten voor buitenlandse oorlogsschepen als Rusland daarom verzocht. Daarmee werd de Britse marine buitengesloten en kregen de Russen controle over de Zwarte Zee. Het gaf de Russen bovendien het exclusieve wettelijke recht om zich met Ottomaanse zaken te bemoeien.
De Britten en Fransen kwamen al snel achter dit geheim.
De Zwarte Zee, met de tegenwoordige (2015) vlootbases. Het gebied is nog altijd van groot strategisch belang.
De grote mogol: benaming voor een vorst van Mongolië, of een vorst van Indië. Gezien de context denk ik dat hier de laatste betekenis bedoeld is.
Britten op de Donau: belangrijke handelsroute voor Engeland; graan werd richting Engeland gebracht, allerhande goederen naar afzetgebied Turkije. Gesteggel met Rusland, die van dezelfde route gebruik maakte.
De Donau, belangrijke handelsroute
Afghanistan: vormde een bufferstaat van Engeland tegenover de Russen.
Tanzimathervormingen Ottomaanse rijk (van 1839-1861): Tanzimat betekent 'reorganisatie'; het waren tal van hervormingen, ingevoerd vanaf 1839, om het Turkse rijk om te vormen tot een moderne, op Europese leest geschoeide maatschappij. Een van de hervormingen was de scheiding van kerk en staat. Maar christelijke jongens en meisjes uit de Kaukasus bleven als slaven verhandeld worden!
Millet-systeem: binnen het Ottomaanse rijk een systeem van godsdienstige segregatie; millet = volk, kerkleiders hadden hier het gezag, met een kleine mate van autonomie. Verder werden ze door de Turken wel uitgebuit door extra belastingen, en als inferieur behandeld. Er was een hiërarchie in de millets. De orthodoxen vormden met hun tien miljoen onderdanen de grootste millet.
Globale geografische verdeling van de diverse religies in het Ottomaanse rijk; ik vond hier geen jaartal bij.
Sterke afkeer westerse inmenging in Ottomaanse zaken: vindt zijn oorsprong in de invloed die Stratford Canning uitoefende; deze man was dictatoriaal, en een bron van ergernis bij de Turken.
Graaf Orlov: bijnaam voor de Russische tsaar Nicolaas.
Urquhart: Engelse Turkofiel en Russofoob; propageerde een preventieve oorlog tegen Rusland.
David Urquhart
Poolse opstand 1830-1831: gericht tegen de Russische tirannie door Poolse nationalisten; verergerde de Europese spanning.
Vrienden van Polen: vooral in Engeland en Frankrijk; zagen de eigen idealen terug in de vrijheidsstrijd van de Polen. In Parijs zat de Hôtel Lambert-groep, met de Poolse Adam Czartoryski, die een cruciale rol speelde bij de Anglo-Franse bondgenootschap dat in 1854 tegen Rusland ging vechten.
De Pool Adam Czartoryski; vluchtte naar Parijs waar hij grote invloed uitoefende op de politiek.
Roethenen: geünieerde katholieken uit Wit-Rusland
Nonnen uit Minsk: wrede behandeling door de Russen van deze vrouwen, omdat hun kerk actieve ondersteuning aan de Poolse opstand had gegeven. Ze moesten zich onderwerpen aan de Russisch-orthodoxe kerk, werden geslagen enzovoorts. De moeder-overste wist te ontsnappen en vertelde haar gruwelijke verhaal aan de Hôtel Lambert-groep in Parijs. Het verhaal had veel invloed op het Franse publiek over het conflict met Rusland in het heilige land.
Markies de Custine: zijn boek La Russie en 1839 had ook veel invloed op de anti-Russische gevoelens.
Dekabristenopstand: eerste poging van de Russische adel om de tsaar ten val te brengen. 1825.
Vasili Timm, schilderde de Dekrabristenopstand
1848 revolutiejaar, pogingen het liberale stelsel in te stellen. Onderdrukking van die opstanden in Polen, Servië, Roemenië, Moldavië, Hongarije en Walachije. Keizer Franz Josef vraagt hulp aan de tsaar. Hongarije werkt samen met Engeland, maar de tsaar slaat de opstand daar toch neer, 1849.
Het Tsarenrijk: Bestond van 1682 tot 1917; de opeenvolgende tsaren waren:
Tsaar Peter I, 1682-1725
Echtgenote Catharina I, 1725-1726; werkelijke macht ligt bij staatsman Aleksander Mensjikov;
Tsaar Peter II, 1727-1730;
Tsarina Anna, 1730-1740
Tsarina Elisabeth, 1741-761;
Catharina II de Grote, 1762-1796;
Tsaar Paul I, 1796-1801; werd vermoord door groepje officieren, gesteund door zoon Alexander I;
Tsaar Alexander I, 1801-1825;
Tsaar Nicolas I, 1825-1855, stierf aan een longontsteking, maar sommigen dachten aan zelfmoord;
Alexander II, 1855-1881, vermoord bij een bomaanslag;
Alexander III, 1881-1894, 'peacemaker', Stierf aan een nierziekte;
Nicolaas II, 1894-1917, vermoord door de Sovjets.
Schilderij van de slag bij Sinop
Slag bij Sinop: zeeslag op 30 november 1853 tussen Rusland en Turkije; de Russen vernietigden een eskader Ottomaanse fregatten. De slag werd een casus belli voor Frankrijk en Engeland om de oorlog te verklaren aan Rusland.
Lord Raglan, Brits veldmaarschalk; verloor in de Slag bij Waterloo een arm; voerde in de Krimoorlog het bevel over de Britse troepen. Kreeg veel kritiek om zijn onduidelijke bevelen en om de slechte gezondheids- en bevoorradingstoestanden van de soldaten.
Slag aan de Alma: eerste slag op land in de Krimoorlog, ten zuiden van de rivier de Alma; Raglan en Leroy (Frankrijk) winnen het van de Russen;
The charge of the light brigade: een door Tennyson geschreven gedicht uit 1854; hier volgt het eerste couplet. Het werd een symbool van de zinloosheid van de moed in de oorlog. Van een groep van 671 mannen (Tennyson heeft het steeds over 600) bleven er maar 195 mannen met paard over.
Half a league half a league,
Half a league onward,
All in the valley of Death
Rode the six hundred:
'Forward, the Light Brigade!
Charge for the guns' he said:
Into the valley of Death
Rode the six hundred.
(Et cetera)
Lord Alfred Tennyson, dichter van The Light Brigade
Het lied maakte de charge, die werd uitgevoerd op 25 oktober 1854, beroemd.
De charge maakte onderdeel uit van:
De Slag bij Balaklava, 1854. Die slag is de geschiedenis ingegaan als een voorbeeld van een verlies voor de Engelsen door verkeerde inlichtingen en onduidelijke orders (Raglan).
Slag bij Inkerman: 5 november 1854; uitgevoerd door de Russen om te proberen de belegering door de Fransen en Engelsen van Sebastopol te doorbreken. De Britten en Fransen wonnen de slag, maar de Russen hadden wel de tijd gekregen Sebastopol beter te verdedigen.
Paradecultuur: benaming voor de cultuur van het Russische leger; er werd meer aandacht geschonken aan drillen en de uiterlijke verschijning van manschappen dan aan hun slagvaardigheid. Het had te maken met de verouderde wapenrusting. 'Maar weinig mannen wisten hoe hun musket te gebruiken', aldus een officier. 'Bij ons was succes op het slagveld volledig gestoeld op de kunst van het macheren en het correct strekken van de teen.'
Topografische kaart Balkan-schiereiland.
Congres van Parijs, 1856.
Zoeaven: elite-infanterie van het Franse leger, in het leven geroepen tijdens de Algerijnse oorlog, 1831. De eerste zoeavenbataljons werden gerekruteerd uit een Berberse bergstam, de zogenaamde Zouaoua. De latere Franse Zoeavenbataljons namen hun Moorse kleding en groene tulbanden over.
De strijders die in 1860 de pauselijke staat trachtten te redden zijn naar hen genoemd.
Franse Zouaves, Krimoorlog.
Als je op Malakov googelt, krijg je dit soort heerlijke taarten voor je neus...
Malakoff: naam van redoute, een schans. Speelde een grote rol in de val van Sebastopol, 1855.
Malakoff-toren, Sebastopol. (Lijkt wel een beetje op de taart.) In Frankrijk en België schijn je veel torens met die naam te hebben.
Een Brits officier groet de Franse vlag op de top van de Malachov redoute.
Tataren: van oorsprog Turks volk; vluchtten weg uit de Krim na de oorlog, uit angst voor de Russen, omdat ze aan de kant van de geallieerden hadden meegevochten. Codrington hielp de Tataren niet, hoewel zij de geallieerden de hele oorlog lang voedsel, spionnen en transportmiddelen hadden gegeven. Tussen 1853 en 1863 emigreerden ongeveer 150.000 Krimtataren en mogelijk 50.000 Nogaitataren naar het Ottomaanse rijk. Het was onderdeel van de Russische politiek hen te verdrijven.
Lev Tolstoi, schrijver, nam deel aan de Krimoorlog. Schreef over zijn ervaringen o.a. in Oorlog en Vrede, maar vooral in Schetsen van Sebastopol.
Orlando Figes, auteur.Schreef verder nog o.a. Natasja's Dans, De Fluisteraars, Tragedie van een volk
Het boek geeft een groot stuk voorgeschiedenis, het verloop van de strijd zelf, en de gevolgen van de oorlog voor Europa. Verder worden de boeken en andere kunstvormen genoemd die gebaseerd zijn op de Krimoorlog, en volgt de geschiedenis van de mythevorming.
Interessant vond ik het te lezen, dat sinds deze oorlog de 'gewone man/soldaat' meer zelfbewustzijn kreeg. Dat werd in de hand gewerkt door het vele falen van de aristocratie in deze oorlog, denk aan Raglan. Florence Nightingale belichaamde deze nationale mythe van de gewone mens.
Ook de term 'gespierd christendom' vond ik opvallend: men ging de strijd idealiseren, vond dat christelijke soldaten in een rechtvaardige oorlog als martelaren stierven.
De oorlog wordt ook heel verschillend onthouden, of juist niet onthouden: in Turkije is hij uit het nationale geheugen gewist, omdat hij niet strookt met de nationalistische versie van de vaderlandse geschiedenis. Bovendien leidde hij tot afhankelijkheid van het westen, wat als negatief werd ervaren. In Rusland had men dan wel een nederlaag geleden, maar men was vooral trots op de eigen verdediging van Sebastopol. Bovendien wordt hij onthouden als een heilige oorlog. Tolstoi heeft hier flink de hand in gehad, met zijn Schetsen van Sebastopol. De Krim staat bij hem voor een morele en religieuze overwinning.
Sebastopol gezien vanuit de Redan, september 1855; in het midden de pontonbrug over de zeehaven. Ik meen dat hij zo'n 900 meter lang was. Toen Sebastopol in brand stond moest de hele stad hier overheen om geëvacueerd te worden.
Er valt weinig te lachen in dit boek.
Daarom toch maar een citaat van een stukje waarom ik wél moest lachen. Het is zó uit het leven gegrepen:
Bij tijd en wijle was er sprake van verbroedering I in het stuk niemandsland tussen de Britse en Russische soldaten). Hun wachtposten lagen op nog een voetbalveldlengte afstand. Een groepje Russen naderde de Britse posten:
Ze gebaarden dat ze een vuurtje wilden voor hun pijpen, dat een van onze mannen hun gaf, en toej bleven ze nog een paar minuten praten met onze wachten, voor zover dat tenminste mogelijk was, want het gesprek verliep ongeveer als volgt:
Eerste Russische soldaat: 'Englise bono!'
Eerste Engelse soldaat: 'Ruski bono!'
Tweede Russische soldaat: 'Francis bono!'
Tweede Engelse soldaat: 'Bono!'
Derde Russische soldaat: 'Oslem no bono!'
Derde Engelse soldaat: : O.Ah! Turk no bono!'
Eerste Russische soldaat: 'Oslem1' Grimast en spuugt op de grond ten teken van zijn minachting.
Eerste Engelse soldaat: 'Turk!' Doet alsof hij bang wegrent, waarop iedereen in lachen uitbarst, en na elkaars handen te hebben geschud gaan ze terug naar hun eigen gebied.'
Figes, p. 424-425
Hier iets vergelijksbaars:
1914, Kerstmis, Ieper; Duitsers en Geallieerden spelen samen een partijtje voetbal tussen de oorlogvoering door.
