Wees Onzichtbaar, Murat Isik, 2017.

Boekomslag

Dit boek heeft mij geïmponeerd; het heeft de Libris literatuurprijs gewonnen dit jaar, en ik was nieuwsgierig naar wat de schrijver, een keurige heer van Turkse komaf, te vertellen had. 

De eerste bladzijden stemden mij treurig, 'allemaal ellende', meende ik. Ik associeerde het misschien ook te veel met episodes uit mijn eigen jeugd.

De vijfjarige Murat Isik, met zijn moeder en zusje.

De kleine Metin komt als vijfjarige met zijn ouders en zusje vanuit Hamburg naar Nederland, naar een flat in de Bijlmer.

Metin heeft een lieve moeder, en een verschrikkelijke vader. Niet alleen presteert die man niets - hij  leeft van een uitkering, schept op over plannen die hij nooit verwezenlijkt, verwaarloost zijn gezin en vernedert zijn vrouw. 

Wat wel bijzonder aan hem is: hij noemt zich communist, en hij leest. 

We beleven de jeugd van Metin mee, hoe hij goed is in taal en voorlezen, zijn vriendjes, zijn gelukkige tijd op de basisschool. Met een meester die oog heeft voor kwaliteiten van de jongen. 

Op de middelbare school krijgt hij het verschrikkelijk moeilijk, hij wordt gepest met de benaming 'schoonmaker'. Een monsterlijke medeleerling, Dino - hij heeft niet alleen een mismaakt gezicht, hij blijkt later ook sociaal gestoord te zijn - begint hiermee, en krijgt veel andere klasgenoten hierin mee. Metin is eenzaam en ongelukkig. 

Tegelijk met het opgroeien van Metin maken we de teloorgang van de oude Bijlmer mee. Dit was één van de dingen - naast het verschrikkelijk moeilijke leven van Metin - die mij erg troffen. Je ruikt als het ware de stank van de afvalbakken die hij beschrijft, de urinelucht in de liften, de junks waar hij niet langs durft in de binnenstraten. 

. 

Binnenstraat Bijlmer.

Fleerde, de flat waar Metin zijn jeugd doorbrengt. 

Ook het verhaal van meneer Rolf is aangrijpend: de man die in zijn eentje blijft strijden voor het behoud van de Bijlmer, maar in zijn eigen flat omkomt in de rotzooi, en zichzelf volkomen verwaarloost.  

Verzamelstoornis. Meneer Rolf? 

Ik was geschokt door het verhaal van de twee heroïneverslaafden - één, Michel, is een oude voetbalvriend van Metin - die zomaar buiten, voor het oog van de wereld, seks met elkaar hebben. Michels ene arm hangt dan al als een dood dier langs zijn lichaam.

Toch gaan er ook dingen goed: Metin krijgt op de middelbare school uiteindelijk een echte vriend. Een nieuwe klasgenoot, Kaya, die net als hij, afkomstig is uit Izmir. Een heel beminnelijke jongen, die erg volwassen overkomt. Mede dank zij hem kan Metin de ellendige pest-periode te boven komen. Maar niet voordat er eerst nog een vreselijke vechtpartij uitbreekt op school, waarbij Dino vriendjes heeft laten komen om een verkeerde opmerking te komen wreken. 

De Bijlmerramp van 1992, die maakt Metin ook mee. Een van de vrienden van Dino komt hier om het leven, Dino neemt vreselijk wraak op de lasteraar. 

Er vallen gewonden, de politie komt erbij. Uiteindelijk wordt Dino van school gestuurd. 

Gaat het met Metin beter, ook met Papa gaat het minder slecht, al is dat helaas maar tijdelijk. Hij pakt een studie sociaal werker op, voltooit die, en gaat ook werken. Hij kleedt zich netjes, en pakt in huis klusjes op, stofzuigt eens, kookt. Maar helaas gaat het dan toch weer fout: op beide banen die hij heeft, maakt hij zich onmogelijk. Hij krijgt geen verlenging van zijn contract, en vervalt weer in zijn oude leventje. Hij heeft een vriendin, en vernedert en slaat zijn vrouw. 

Metin studeert dan inmiddels. Rechten, hoewel hij niet zeker weet of dat de studie van zijn eigen keuze nu is. Zijn zus studeert geneeskunde. Zij beiden pikken het niet langer dat vader moeder zo slaat, en bonjouren hem het huis uit. Moeder is intussen ook veel sterker geworden, ze heeft een goede baan in het AMC, en houdt deze keer vol: ze wil haar man niet meer terug in huis. 

Murat met zijn moeder. Na dit boek, kan ik begrijpen dat hij gevraagd is voor het boekenweekgeschenk van 2019, met als thema Moeder de Vrouw. 

Metin heeft inmiddels ook een echte vriendin, het gezin is naar elders verhuisd binnen Amsterdam. De Bijlmer verandert volkomen van aanzien. De leegstaande flats zijn gesloopt, er is laagbouw verschenen. 

Met weemoed wandelt Metin er rond, de plek waar hij zijn jeugd doorbracht, is verdwenen. Voor de ontwikkeling van de Bijlmer zie de site BIJLMERMUSEUM. 

Murat Isik. Schrijft met veel autobiografische details, maar noemt het boek toch een roman.

Tekening van Paul van der Steen. 

Bekendmaking winnaar Libris Literatuur Prijs.

Voor even terug in de Bijlmer. 

Isik te gast in Buitenhof

Over de titel Wees Onzichtbaar heeft Isik genoeg verteld: het is de manier waarop hij zich in het leven staande wist te houden, vooral tegenover de gewelddadige en onberekenbare vader. Later ook op de middelbare school.