Boekomslag
Russische uitgave, 1866.
Ik was heel blij kennis te maken met dit boekje van Dostojevski: ik kende het niet, en had er ook nog nooit van gehoord.
De kennismaking geschiedde door het programma OVT van de VPRO. In de zomerserie
Modern Man, klassiekers over de mens van nu
onderzoekt OVT de mens van nu in zijn of haar vele gedaantes, van de boze witte man tot de zelfmoordterrorist en de vrouw in het post-me too-tijdperk. Zij hebben daarbij gekozen uit het boekje 18 Klassiekers om het Heden te begrijpen, van Jaap Tielbeke.
Het boekje van Dostojevski is erg moeilijk samen te vatten, omdat het in de eerste plaats een psychologisch portret is van iemand, met alle innerlijke en wonderlijke tegenstrijdigheden en ongerijmdheden. Daarnaast hebben de eigenschappen van de man uit het ondergrondse ook politieke en sociale trekken. Toch is er zo veel herkenbaar, en dat maakte lezing tot genieten!
In deel één legt de ik-figuur uit hoe hij in elkaar zit: Ik ben een zieke man... Ik ben een boze man. Een onsympathieke man. Hij is veertig jaar, en leeft gescheiden van zijn medemens in een souterrain. Hij haat de buitenwereld, maar hij haat bovenal zichzelf. Hij leeft al twintig jaar zoals hij hier beschrijft, vervuild, smerig, armoedig. Toen hij nog werkzaam was, was hij ambtenaar.
Hij is overtuigd van zijn eigen superieure intelligentie, waardoor hij alles en iedereen direct door heeft. Zijn intelligentie geeft hem in, dat de mensen hem wel moeten minachten om wie hij is.
De uitleg hoe hij is, gaat bladzijden-lang door. Hij is wel een onbetrouwbaar verteller, je weet dat je als lezer niet alles serieus kunt nemen van hem.
Hij verzet zich tegen eigentijdse schrijvers, als Rousseau, en vooral tegen de Rus Nikolaj Gavrilovitsj Tsjernysjevski. In diens roman Wat te doen toont die zichzelf als een wereldverbeteraar met veel dwaasheden. Daar heeft Dostojevski niets mee op, hij vindt dat utopisme bij hem en bij Rousseau maar niks.
Nikolaj Tsjernysjevski inspireerde revolutionairen van toekomstige generaties.
Een zeer Uitgebreide Analyse van Aantekeningen uit het ondergrondse vindt men onder voorgaande link, die verwijst naar de site SparkNotes. Zeer de moeite waard, met onder andere leuke quiz-jes
Er is ook veel informatie terug te vinden op Wikipedia. Hierin staat onder de trivia de opmerking van Nabokov dat de titel niet goed vertaald is. "The story whose title should be "Memoirs from Under the Floor", or "Memoirs from a Mousehole."
'Daar in haar smerige, stinkende kruipruimte geeft onze beledigde, verslagen en weggehoonde muis zich onmiddellijk over aan haar kille, venijnige en, vooral, eeuwigdurende woede. Veertig jaar aan één stuk zal ze zich de haar aangedane beledigingen tot in de kleinste, beschamende details blijven herinneren en daar iedere keer uit zichzelf nog beschamender details aan toevoegen, zal ze zichzelf sarren en prikkelen met haar eigen fantasieën. Zal ze zich schamen voor haar fantasieën, maar zal ze zich alles blijven herinneren, alles herkauwen, zal zichzelf dingen in de schoenen schuiven die helemaal niet gebeurd zijn, onder het voorwendsel dat ze hadden kunnen gebeuren, en ze zal niets vergeven. Misschien gaat ze zich ook wel wreken, maar halfslachtig, beetje bij beetje, vanachter de kachel, incognito, noch gelovend in haar recht op wraak, noch in het succes van haar wraakactie en van te voren wetend dat ze zelf honderdmaal meer zal lijden onder al haar wraakpogingen dan degene op wie ze zich wreekt. (21, Dostojewski)
Overigens was Nabokov geen liefhebber van Dostojevski, evenmin als Karel van 't Reve dat was. Zie de Recensie Volkskrant.
Úit Wikipedia haal ik enkele belangrijke metaforen:
het kristallen paleis, het hoofdpaviljoen van de wereldtentoonstelling van 1851 en 1862 in Londen. Het Glazen Paleis staat symbool van de glazen kooi van het sociaal positivisme en het utilitarisme.
Dostojevski bezocht Londen in 1851. Hier het Kristallen Paleis aldaar op de Wereldtentoonstelling.
Verder de stenen muur, en 2x2=4: hiermee bedoelt Dostojevski de triomf van de moderne mens met verstand die zich geen vragen meer stelt maar alleen nog pasklare antwoorden geeft, gegoten in mathemathisch redelijke formules. Met zijn formule 2x2=5 wil Dostojevski wijzen op de wereld van chaos, irrationaliteit en subjectiviteit wijzen, die nog altijd bestaat, en steeds onverwacht opduikt.
2 x 2 = 5
Nabokov heeft in zijn roman De gave een hoofdstuk van zo’n honderd pagina’s aan hetzelfde thema gewijd: een pleidooi voor de grillige wil. Ook Nabokov bekritiseert Nikolaj Tsjernysjevski. Hij zegt tegen deze ‘ingenieur van de ziel’: liever onberekenbaar gedrag dan ingecalculeerde en dus voorspelbare reflexen.
Nabokov, De Gave. Hierin schrijft Nabokov over Dostojevski's kelderman.
Nabokov., 1899-1977
De Groene vergelijkt dit werk van Dostojevski met dat van Kafka. Het verhaal Het Hol wordt genoemd. een spiegelbeeld van de kelderman. Het hol is ook een monoloog van een wezen dat vrijwillig uit de wereld is gestapt en in zijn hol met niets anders bezig is dan die vermaledijde buitenwereld.
In mijn uitgave van Kafka staat Het Hol op bladzijde 967 en volgende.
Uit de Bachelor scriptie van Marthe Oltheten haal ik nog de kennis, dat de hoofdpersoon van Dostojevski voldoet aan het beeld van Nietzsches ressentimentele persoon. Dat is de mens, die niets anders wil dan (imaginaire) wraak op zijn meerdere, die hij ziet als de ultieme vijand.Onder de link Welke boeken nog meer bij OVT kun je lezen welke boeken nog meer aan bod komen in de serie Modern Man. De hele serie valt ook als podcast nog te beluisteren.
Fjodor Dostojevski in 1863. Hij leefde van 1821-1881.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten