Zo ziet mijn uitgave eruit; Het Hol staat helemaal achterin, vanaf pagina 967-996. Het verhaal is onaf, maar dat kun je niet goed zien. Max Brod heeft de laatste zin veranderd in een met punt: - maar alles bleef zoals het was. - In het handschrift ontbreekt die punt.
Franz Kafka, 1883-1924.
De Duitse titel van dit boek is Der Bau. Het verscheen voor het eerst postuum in 1928, in het tijdschrift Witiko, verzorgd door Max Brod.
Max Brod, 1884-1964; vriend en biograaf van Kafka. Ligt in Praag naast Kafka begraven.
Grafsteen Brod, Praag.
De aanleiding voor mij om dit verhaal van Kafka te lezen, was het boek Aantekeningen uit het ondergrondse, van Dostojevski. In één van de commentaren werd verwezen naar Het Hol van Franz Kafka, Dat is altijd interessant.
De overeenkomst tussen beide verhalen is natuurlijk dat beide hoofdfiguren 'ondergronds' leven. Maar ik wil me hier niet wagen aan een totale vergelijking tussen de twee verhalen. Ik verwijs voor Dostojevski naar MIJN BLOG daarover.
Het Hol is een merkwaardig verhaal. We weten om te beginnen niet wie er precies aan het woord is, het is een wezen, dat bezig is te bouwen aan een ondergronds verblijf. We volgen de hele tijd zijn gedachtegang, het is dus een monoloog interieur. Voortdurend vraagt het wezen zich af, of het bouwwerk veilig genoeg is tegen de vijanden. Centrum van zijn hol is het burgplein, waar hij uitrust en zijn voedsel bewaart. Hij doet alle moeite om mogelijke vijandelijke indringers te misleiden, en bouwt daar een tweede ingang voor, die uitloopt op een onneembare muur. Tussen haakjes: er is ooit ergens een toneelstuk van Der Bau opgevoerd, waarbij die muur centraal kwam te staan. Allerlei dansers liepen zich bijna letterlijk stuk op die muur.
De ik-figuur spreekt zichzelf voortdurend tegen. Aanvankelijk meent hij dat zijn bouwwerk geslaagd is, maar al gauw trekt hij dat ook weer in twijfel. Op een zeker moment neemt hij een sissen gewaar, wat hem weer aan allerlei nieuwe manieren van beveiliging doet denken. Is het een groot dier, of een klein dier? Hij zoekt, maar kan het niet vinden. En ten slotte blijft alles hetzelfde.
Der Bau is in 2014 verfilmd, door Jochen Alexander Freydank.
Bij de propaganda voor de film werden als thema's genoemde: Paranoia, um Sicherheit und Risikoabwehr. 'Und es ist eine grosse, spannende Parabel auf die Zukunft. Auf die Zukunft, die längst beginnt: Franz Kafkas «Der Bau». Het verhaal is helemaal aangepast, het gaat over mensen.
Een aparte uitgave, samen met het verhaal In de Strafkolonie.
Wat mij meteen opviel aan dit verhaal, is de Nederlandse vertaling: Het Hol, voor Der Bau. Ik citeer hier een studie: Uit Zagreb:
Schon der Titel Der Bau als Textrahmen verweist auf zahlreiche Bedeutungsaspekte dieses Wortes: Bau heißt sowohl das Bauen als auch ein Bauwerk, aber auch eine Höhle (Unterschlupf bestimmter Säugetiere), ausgebauter Stollen, Grube. 34 Und alle diese Implikationen sind im Text beibehalten. Met andere woorden: der Bau kan zowel: het bouwen, bouwwerk, hol, uitgebouwde mijngang, graf betekenen. En al die betekenissen zijn ook voorhanden.
Dat maakt de Nederlandse vertaling wel meteen veel te beperkt. Ik zelf zou voor 'het bouwwerk' gekozen hebben, al dekt die vlag de lading al evenmin volledig. Maar wel zou daarin meer de aandacht voor het bouwen beter uitgekomen zijn.
Interessant zijn alle overwegingen die de ik-figuur maakt. Die zijn allemaal gericht op de vijand, en de mogelijk bedreiging. Het maakt het lezen tamelijk inspannend, we moten de ik-figuur volgen in al zijn gedachten, die er weer op uit zijn de gedachten van zijn mogelijke vijanden te volgen.
In de studies over dit verhaal is de aandacht gevestigd geweest op het architecturale, het bouwen; maar ook op de angst, en de paranoia.
Afbeelding van: http://blogs.cornell.edu/exlibris/2014/04/16/the-burrow-by-franz-kafka/
De ik-figuur wordt door sommigen ondubbelzinnig als een mol beschreven; dit omdat hij met zijn voorhoofd werkt, hetgeen natuurlijk een argument is. Toch heeft hij ook zeer menselijke trekjes, vooral bij al zijn overwegingen. In de al genoemde Zagrebse studie wordt er een vergelijking gemaakt tussen het bouwen aan het hol, en het werk van de schrijver. Schrijven als bouwen, uitdiepen, in gedachten reacties doorlopen.... Mooi wel, vind ik.
Er wordt geen verband gezien tussen dit werk, en de biografie van Kafka. Het werk zou geheel associatief zijn opgebouwd, en juist het werken met het hoofd zou een link leggen tussen de ik-figuur en een schrijver - die ook immers met het hoofd werkt.
Das Risiko des Lebens - Angst in Franz Kafkas 'Der Bau'. Dit is een andere studie over Der bau. Ik heb hier geen nadere informatie over kunnen vinden.
Ik wil nog vermelden dat de studie van Ivana Perica (die uit Zagreb, Zagreber Germanistische Beitrage) erg moeilijk is voor een halve leek, zoals ik. Grote kennis van literatuurwetenschap is vereist. Voor niet-weters lijkt het een beetje op abacadabra.
Trailer uit de film van 2014.
Het blijft heerlijk om in de taal ondergedompeld te zijn van Kafka. Prachtige zinnen, prachtige gedachtegangen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten