Boekomslag
"Zoo ge ten mijnen genoegen iets aan u zoudt willen veranderen, dat, verklaar ik plechtig, zou mij ongelukkig maken. Volg in hemelsnaam geheel uwe individualiteit. Gij, mijn lieve Anna, zijt mij dierbaarder naarmate ik in u eene zelfstandige figuur zie. Och, wij worden allen toch zo ontzaglijk gedomineerd door het ons omringende; laten we toch beproeven een beetje individueel te zijn."Citaat Cécile en Elsa, pagina 19.
Ik heb dit citaat gekozen als leitmotiv bij mijn blog over dit prachtige boek van Elisabeth Leijnse. Het is een uitspraak van de vader van de beide dames, die hij deed aan zijn vrouw vlak voor ze met elkaar trouwden. Zij zelf leefden hun dochters een hooggestemd idealisme vóór.
Jonkvrouwe Anna de Jong van Beek en Donk, moeder van de freules, 'Moedertje.' Ze was labiel van karakter, en nam tegen haar pijnen vanaf de kindertijd van haar kinderen morfine.
Anna de Jong van Beek en Donk Nahuys, 1826-1905.
Haar man Jan de Jong van Beek en Donk leefde van 1834 -1890. (Geen foto.)
Huize Annastate te Hintham, 1934. Woning van de ouders van Jan, Cecile en Elsa. Ze beleefden een moderne opvoeding (Fröbel), maar Cécile was ook belast met de verzorging van haar moeder.
Friedrich Wilhem August Fröbel, pedagoog, 1782-1852. De nadruk als belangrijke ontwikkelingselementen bij jonge kinderen lag op: een plezierige leeromgeving,eigen activiteiten van kinderen, lichamelijke beweging.
In het boek volgen we de levens van de beide freules. Terzijde zij opgemerkt, dat aan hun broer Jan nauwelijks aandacht wordt besteed.
De kindertijd van Cécile en Elsa wordt als een geheel beschreven, daarna komt eerst het leven van Cécile, daarna dat van Elsa aan de beurt.
Links freule Cécile de Jong van Beek en Donk in Mexicaanse outfit en rechts freule Elsa de Jong van Beek en Donk, foto part. bezit Ze waren zusjes én vriendinnen, maar ze konden uiteindelijk niet meer goed samen overweg.
Cécile trouwde met Adriaen Goekoop. Een heel rijke projectontwikkelaar te Den Haag. Was ook amateur-archeoloog.
Huwelijksfoto freule Cécile de Jong van Beek en Donk en Adriaan Goekoop, 25 augustus 1890.
Adriaan Goekoop, 1859-1914. Cécile noemde hem 'Paul'. Na de scheiding ging hij weer terug naar zijn doopnaam.
Goekoop deed financieel veel goed aan de Vrouwenbeweging, en ook aan Elsa en Diepenbrock. Het huwelijk met Cécile hield hij niet meer vol, in 1899 gingen ze uit elkaar. Goekoop hertrouwde in 1905 met Johanna Suzanne de Jongh (1877-1946), met wie hij drie kinderen kreeg.
Goekoop bouwde in Den Haag een deel van het deftige Statenkwartier. Hij woonde in het Catshuis.
Catshuis, Adriaan Goekooplaan 10. In 1897 aangekocht door Goekoop, hij ging hier wonen.
De kinderen van Adriaan Goekoop bij het Catshuis. Hoewel een seksuele relatie met Cécile niet bestond, kreeg hij bij zijn tweede vrouw deze drie kinderen.
Cécile schreef deze vrouwenroman, gepubliceerd in 1897. Zij bepleitte onder meer een versoepeling van de echtscheidingswetten, en het recht op vrouwenarbeid.
Hilda van Suylenburg is een tendensroman (anders gezegd: een cultroman) waarin de boodschap van het boek belangrijker is dan het verhaal. Ook wel getypeerd als emancipatieroman of didactische roman. Het verhaal van Hilda leent zich als voertuig en de thema’s van de Nederlandse vrouwenemancipatie rond 1900 worden op een natuurlijke wijze stuk voor stuk aan de orde gebracht. Juist omdat het een roman is, kon het boek de boodschap zover verspreiden. De rol die het boek speelde in de Nederlandse vrouwenemancipatie is ook wel vergeleken met de rol van De Negerhut van Oom Tom bij de afschaffing van de slavernij in Amerika. 
Poster Nationale Tentoonstelling Vrouwenarbeid.
Een andere enorme klus waarmee Cécile aan de weg timmerde, was de Vrouwententoonstelling van 1898. Ze vervreemdde zich van sommige vrouwen, bijvoorbeeld van Aletta Jacobs, en van Henriëtte Roland Holst.
Cécile had een enorme klus op zich genomen met het inrichten van deze tentoonstelling. Het is erg leuk om te lezen hoe haar plaats is geweest tussen allerlei bekenden van die tijd. Aletta Jacobs bijvoorbeeld bezocht de tentoonstelling niet, omdat zij een vrij huwelijk had met de radicaal Carel Gerritsen. Zij bepleitte geboortebeperking, maar Cécile was stilzwijgend tegen anticonceptie.
Aletta Jacobs 1854-1929; bezocht de vrouwententoonstelling niet. Was voor het vrije huwelijk (géén gehoorzaamheid aan de man) en vóór anti-conceptie.
Henriëtte Roland Holst van der Schalk, 1869-1952. Ook zij had het aan de stok met Cécile, volgens haar raakten de mannen door de feministen hun baan kwijt. De feministen wilden betaald werk voor vrouwen, maar daarmee stootten ze de mannen het brood uit de mond. Ook het kiesrecht voor vrouwen (d.w.z. voor ontwikkelde vrouwen) streed volgens Roland Holst en ook volgens Domela Nieuwenhuis met de eisen van de SDAP. Aan algemeen kiesrecht voor mannen besteedde Cécile geen woord. Minachtte ze daarmee niet de lagere klassen?
Binnen het arbeidersgezin bestond geen achterstand van de vrouw tegenover de man, ze waren beiden even rechteloos. (P.J. Troelstra)
Tesselschade Arbeid Adelt: Nederlands oudste vrouwenbeweging. Bestaat nog steeds, nam ook deel aan de expositie.
===========================
Diepenbrock door Toorop, 1900.
Nogmaals Diepenbrock; 1862-1921
Ze kregen twee dochtertjes, Johanna en Thea.
Elsa met Alfons Diepembrock en hun dochtertjes Joanna en Thea
Auf dem See van Goethe, op muziek gezet door Diepenbrock
Toevallig ken ik dit lied van Diepenbrock goed, het Wandrers Nachtlied; ik heb dit met mijn koor gezongen voorjaar 2017.
Alfons en Elsa, 1896
Het huwelijk van Elsa en Alphons was al evenmin 'echt' als dat van Cécile en Goekoop. Ze gingen (aanvankelijk) nooit met elkaar naar bed. Wel kreeg Diepenbrock een relatie met Joanna Jongkindt.
1904, kennismaking met Jongkindt.
Elsa's leven moet bijzonder zwaar zijn geweest met deze driehoeksverhouding. Uiteindelijk zou ze haar 'wraak' beleven, door een éénjarige liefdesrelatie met Matthijs Vermeulen.
Matthijs Vermeulen, muziekrecensent en componist. (foto 1912)
Zonder te psychologiseren laat Leijnse ons weten, dat Diepenbrock veel te veel met zijn moeder verbonden was gebleven om een normale relatie met een vrouw aan te kunnen gaan.
1890, Diepenbrocks moeder, 'Mokje'
Ouvertüre de vogels, 10 minuten, waarin je af en toe echt de vogeltjes hoort fluiten.
Holtwick, thans Drift 45, Laren. Hier was Diepenbrock echt buiten en zal hij de vogels gehoord hebben.
Na Jo Jongkindt ging Diepenbrock nog een relatie aan met Frieda Mooy. Elsa nam zichzelf háár relatie met Vermeulen veel meer kwalijk dan zij haar man het kwalijk nam dat hij vreemd ging. Toen hij zeer ernstig ziek was. verzoenden zij zich. Ze schijnen in goede harmonie afscheid voor het leven te hebben genomen.
Jan Engelman, Ambrosia wat vloeit mij aan, uw schedelveld is koeler maan, en alle appels blozen. Poësie pure. Geliefde van Johanna Diepenbrock (Jang), dochter van Elsa en Alphons, van 1938 tot aan Jangs dood in 1966.
Ik kende Matthijs Vermeulen al van drie boeken:
Dagboek Matthijs Vermeulen, 1944-1945, uitgave 1991
Aangrijpende brieven aan zijn gestorven vrouw Anny.
Brieven aan Thea Diepenbrock, 1945-1946; Matthijs Vermeulen, 1995.
Thea trouwde ongezien met Matthijs, zij zat in Nederland, hij in Frankrijk. Hij schreef haar hartstochtelijke brieven, die zij ook beantwoordde. Ze schrok bij de eerste ontmoeting, zo'n oude man.... Toch werd hun huwelijk gelukkig.
Biografie Matthijs Vermeulen, Ton Braas, 1997.
Cécile in Frankrijk hertrouwde met Michel Frenkel, met wie ze een zoon kreeg.
Cécile op latere leeftijd.
Cécile was geen leuke vrouw, vind ik. Altijd heeft ze haar zus gedomineerd, dat is gebleven. Daardoor ging de relatie ook deels kapot, omdat Elsa het niet meer pikte. Wel bleven ze allebei mensen ondersteunen, hun goede opvoeding verloochende zich niet.
Helaas hing Cécile ook de verkeerde politieke partij aan:
Charles Maurras, leider van Action Francaise. 1868-1952. Hij was antisemiet, was o.m. tegen Dreyfuss; sympathiseerde later met Mussolini en Franco.
Krant van de rechts-conservatieve Action Francaise; royalisten.
Ook Cécile was rechts, en uitgesproken anti-semitisch.
De auteur, Elisabeth Leijnse.
Elisabeth Leijnse wint Libris Geschiedenis Prijs 2016.
Héél leuk om deze aanbeveling van Maarten 't Hart voor dit boek te horen!
Er komen tal van thema's aan de orde: het al genoemde feminisme versus het socialisme; het katholicisme: hoewel beide freules protestant waren geboren, bekeerden beiden zich tot het katholicisme. Vooral voor Elsa was het een opoffering. Ze getroostte zich die uit liefde voor haar gezin.
Freule Elisabeth, 1868-1939
Freule Cécile. 1866-1944
Voorin het boek staat een handig overzicht van de hoofdpersonages en de landhuizen waarin ze gewoond hebben.
Sympathiek vind ik de vermelding van de dienstmeisjes in hun leven; die zijn in bijna elk boek onzichtbaar gebleven, in dit boek worden ze ten minste genoemd!
In het boek Hoog Geboren, van Ileen Montijn, (2012), komt de naam Elsa niet voor. Dat is gek! Cécile een aantal keren.
250 jaar adellijke geschiedenis in Nederland.
Ook letterkundige grootheden komen aan de orde, bijvoorbeeld Louis Couperus, met Langs lijnen van geleidelijkheid. Verder Gorter, Lodewijk van Deijssel, en Maeterlinck.
Nog even over de politiek: in 1917 verwierven mannen algemeen actief én passief kiesrecht. Vrouwen kregen in 1919 passief kiesrecht.
Elsa zette een eigen logopedie-praktijk op. Ik vind haar echt bewonderenswaardig.
Van Leo Samama's hand verscheen in 2012 een biografie van Diepenbrock.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten