Wisselwachter, Geert Mak, 2025.

Boekomslag

Op de kaft vlnr: premier Churchill, Harry’s dochter Diana en Harry Hopkins bij het Witte Huis.

Ton en ik hebben dit boek met heel veel plezier gelezen, Het stond nog op de lijst van de leesclub, maar we slaagden er niet in het voor onze samenkomst over dit boek op tijd uit te hebben. Sinds Tons herseninfarct op 23 april 2024 kan ik alleen nog aan hem voorlezen, andersom gaat niet meer. Dat, en andere beperkingen van Ton sinds zijn CVA maken dat het voorlezen niet erg opschiet. 

Genoten hebben we er wel zeker van.

Met de persoon Wisselwachter is bedoeld Harry Hopkins, een voor ons (en voor vele anderen!) een totaal onbekend figuur uit de Amerikaanse geschiedenis. Mak heeft allerlei boeken en archieven doorgespit, en kwam zo tot dit indrukwekkende boek. Hopkins was raadsman van Roosevelt, mede-onderhandelaar, minister van buitenlandse zaken. 

Harry Hopkins, 1890-1946

(Foto zonder jaartal.)

Niet alleen het leven van Hopkins maakt het boek zo interessant, voor ons leverde het ook veel meer inzicht op in de geschiedenis van voor, en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wij zijn als Nederlanders opgevoed met kennis van de Wereldoorlog die zich eigenlijk beperkt tot de vaderlandse geschiedenis, en ook veel van de Holocaust. Natuurlijk weten we ook van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, en zo zijn er wel meer deelgebieden te vinden waar we iets van weten.

Niet dat dit boek pretendeert compleet te zijn, maar het feit dat de Amerikaanse president centraal staat, mét de 'wisselwachter' als zijn rechterhand, maakt dat we veel meer  oorlogsgebieden de revue zien passeren. 

Én:  het perspectief ligt anders. 

Voorbeeld van een serie foto's die Adolf Hitler (1889-1945) door Heinrich Hoffmann had laten maken. Hitler besteedde veel aandacht aan de indruk die hij tijdens toespraken op zijn toehoorders maakte.

Ik was bij voorbeeld geschokt door de oorlog die Hitler tegen Groot Brittannië heeft gevoerd. Zo veel bommen, ook op Londen. 

We zien ook de aandachtsgebieden Italië, Griekenland, Afrika voorbij komen. De onderhandelingen tegen het eind van de oorlog, met Roosevelt, Churchill, Stalin én met Harry Hopkins maken heel veel indruk. Harry Hopkins is ongelooflijk knap in het snel denken, en weet moeilijke karakters voor zich in te nemen, én voor dat moment te verzoenen: Stalin, Churchill, Roosevelt zelf (tot een bepaald moment) praten graag met hem, en hij weet veel te bereiken. 

Hopkins pleegt trouwens enorme roofbouw op zichzelf. Hij heeft al niet zo'n geweldige gezondheid, maar hij doet ook niets om zichzelf te ontzien. Hij rookt en drinkt, vooral met Churchill, maar ook met Roosevelt méé; slaapt weinig, negeert doktersvoorschriften. Talloze malen ligt hij in het ziekenhuis, maar hij is in staat om doodziek op te staan en toch weer mee te reizen naaar een belangrijke onderhandelingstafel. 

In zijn manier van doen is hij een sloddervos, creëert chaos om zich heen en kleedt zich slecht. Hij eindigt broodmager en ziek. 

Aan Missy Lehand is een biografie gewijd die haar haar plaats in de geschiedenis geeft. 

Het boek laat ook veel persoonlijke geschiedenisssen zien. Het huwelijk van Hopkins met Barbara loopt stuk, hij ontmoet een nieuwe vrouw, Louise; we lezen het verdere verloop van de levens van zijn kinderen.

Hetzelfde geldt voor Roosevelt, die veel getrouwen om zich heen had, naast Hopkins. Ook een aantal vrouwen, die een grote rol spelen in het Witte Huis. Een erg aardige man was Roosevelt niet in het persoonlijke vlak: aangrijpend vond ik het verhaal van Missy Lehand, de vrouw die een herseninfarct kreeg, en daarna verdween uit het Witte Huis, maar ook uit de aandacht van Roosevelt. Haar belangrijke plaats in het Witte Huis werd vrijwel onmiddellijk ingenomen door Lucy Mercer, een oude liefde van FDR. Die daarmee trouwens ook Roosevelts echtgenote 'verdreef', Eleanor Roosevelt. 

Hopkins dochter Diana komt veelvuldig voor in het boek, zij woonde ook in het Witte Huis. 

Geen idee had ik trouwens dat het Witte Huis zo veel kamers herbergde, Hopkins woonde daar ook lang. Churchill had er een eigen suite. 

Eleanor Roosevelt, 1884-1962 .

The New Deal krijgt veel aandacht, dat vond ik ook interessant. Die speelde vóór de Tweede Wereldoorlog, en was voor mij een ongekend staaltje van indealisme. Prachtig! Helaas mislukte die New Deal, wat samenviel met de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, toen er een oorlogseconomie moest komen. Binnen heel korte tijd moesten er tanks, bommenwerpers, jeeps, allerlei oorlogstuig gemaakt worden. Deze New Deal slaagde wél. Toen de Geallieerden aan de invasie begonnen, was er volop materieel, dat over de oceaan naar Groot Brittannië was overgebracht. Ongelooflijk!

Gruwelijk zijn de verhalen van de bevrijdingsoorlog die de Geallieerden voerden. Want de policy was zo veel mogelijk mensen (Duitsers) te doden, die anders mogelijk maar mee konden vechten met Hitler. Haast niet te verteren bij het lezen.

Door brandbommen veroorzaakte branden in Dresden tijdens de tweede aanvalsgolf door de britse luchtmacht. Filmstill 13-14 februari 1945.

Fotocollectie Imperial War Museums

Lees hierover: Het Stenen Bruidsbed, Harry Mulisch. 

Stalin speelde een geweldig belangrijke rol, omdat hij erin slaagde de Duitsers te stoppen. Zonder Stalin was het beëindigen van de oorlog wellicht niet mogelijk geweest, en Stalin was zich dat goed bewust. De Amerikanen en Britten (en in mindere mate: de Fransen) konden niet om hem heen. Stalin deed zich sluw voor als een eerlijk onderhandelaar, die overigens wel veel als tegenprestatie opeiste. Terecht trouwens, met wat de Russen hadden bereikt. Maar intussen had hij een giga spionage-netwerk, waardoor hij altijd al lang op de hoogte was van wat er achter de schermen speelde. 

Ook interessant is het inkijkje in de geschiedenis met De Gaule. De Gaule was van 'de goede kant' van de Fransen, hij wilde Frankrijk ook losworstelen van de Duitse overheersing. Maar het was wel een heel moeilijke man, nauwelijks voor rede vatbaar, en erg hautain. Heel erg veel hebben de Fransen niet bijgedragen aan het geallieerde offensief tegen de Duitsers. 

Charles de Gaule (1890-1970) in 1945.

Al snel na de oorlog bleek dat er met de Russen niet echt viel samen te werken. Ze verbraken overeenkomsten, en pikten het oosten van Europa in, dat achter 'het ijzeren gordijn' verdween. 

De holocaust krijgt ook aandacht, en daarbij is opvallend dat de Joden voor Roosevelt niet zo'n rol van betekenis hebben gespeeld. Hij was bezig met de oorlog, met het Manhattan Project (de ontwikkeling en de toepassing van de atoombom) en met de binnenlandse politiek: hij moest ervoor zorgen dat hij wel gekozen werd, want binnen Amerika was niet iedereen een voorstander van het deelnemen van de Amerikanen aan de oorlog. De isolationisten vonden dat Europa het maar zelf moesten utizoeken met Hitler. Pas na Pearl Harbor beseften de Amerikanen dat ze wel mee moesten vechten, ze lagen nu ook zelf onder vuur. 

Josef Stalin (1878-1953), in 1943

Roosevelt is vier maal tot president gekozen. Zijn laatste termijn heeft hij niet af kunnen maken, hij stierf in 1945. Hij was ook op, misschien niet zo erg als Hopkins, maar toch. Roosevelt kon niet lopen, zat in een rolstoel. Allerlei aanpassingen aan voer- en vliegrtuigen maakten dat hij deel kon nemen aan allerlei conferenties overal ter wereld.  

Hij wordt door Mak aan het eind van zijn boek als een groot staatsman omschreven, wat ik goed snap... Maar een heel erg aardige man was hij niet. Hij nam het Hopkins bij voorbeeld kwalijk als die voor een enkele keer eens 'nee' zei. Hopkins zei dat alleen waneer hij half dood was, bij wijze van spreken! 

Ik noemde ook de geschiedenis met Missy Lehand al. Waaraan ik trouwens moet toevoegen dat Roosevelt weliswaar nooit erg liet merken dat hij haar miste, maar bij haar dood vermaakte hij toch een grote rente-opbrenst aan haar: alle medische kosten zouden door hem worden betaald. 

Franklin Delano Roosevelt 1882-1945

Foto gemaakt in 1944.

Ook opmerkelijk is de geschiedenis van Eleanor Roosevelt. Zij was een heel bijzondere vrouw van wie ik graag nog wel meer zou willen weten. Het huwelijk tussen haar en haar man was al lang stuk. Hij vond haar geloof ik ook te streng. Pijnlijk was het, dat bij de dood van haar man niet zij, maar zijn minnares het eerste werd geïnformeerd. Zij reageerde daar fel, maar met waardigheid op. 

Ik ken haar ook uit haar contact met ik meen Juliana, voor wie zij ook veel betekend heeft. In de epiloog komen haar verdiensten voor de wereld nog eens aan de orde. Met name voor de mensenrechten was zij een groot activiste. 

Ik noem hier de biografie van Ingrid Baraitre: Eleanor Roosevelt - First Lady van de twintigste eeuw. 2012: Witsand, Tielt.

Winston Churchill, in 1941.

1874-1965

Churchill speelde uiteraard ook een hoofdrol in dit boek. Hopkins kon heel goed met hem overweg, vergaderen, besluiten nemen en.... roken en drinken. 

Duidelijk wordt ook, dat Churchills gewenste aanpak van het beëindigen van de oorlog anders was dan die van Roosevelt: Churchill was uit op het behoud van het Britse Gemenebest. Anderen beseften dat die tijd voorbij was. Het zorgde voor veel controverse bij de aanpak van de bevrijding. 

Schrijver en journalist Geert Mak, geboren in 1946

De foto is van 2025

Uiteraard spelen er nog veel meer mensen een rol in dit boek. Mak geeft in zijn epiloog aan wat er van iedereen geworden is. 

Conclusie: net als de andere boeken van Mak, met name die over Europa, vond ik dit een heel prettig leesbaar, zeer informatief boek. We hebben ons er geen moment bij verveeld, ondanks dat het lang duurde voordat we het samen uit hadden!